Dordrecht: Johan Thomas Weinreich (ca 1759-1837), kastelein van de sociëteit Amicitia vanaf 1793, en andere kasteleins van de sociëteit
Johan Thomas Weinreich (ca 1759-1837),
kastelein van de sociëteit Amicitia vanaf 1793,
en andere kasteleins van de sociëteit
door E. van DooremalenOp vrijdag 19 oktober 2018 werd het eerste exemplaar van het boek 'Amicitia 1783: Dese school van vriendschap' aangeboden aan burgemeester Wouter Kolff in het sociëteitsgebouw aan het Vlak. Het boek is geschreven door haar oud-president Wim Barendse ter gelegenheid van het 47e lustrum van deze Dordtse (heren)sociëteit. In het boek staan diverse ledenlijsten. Ook wordt het pand in de Wijnstraat, waarin de vereniging was gevestigd vanaf de oprichting in (vermoedelijk) 1783 tot de verhuizing begin 1917 naar een pand op het Bagijnhof, uitgebreid beschreven.
Het pand in de Wijnstraat was tussen 1797-1809 genummerd wijk B. nr. 233, tussen 1808-1884 wijk B. nr. 214, en vanaf 1884 Wijnstraat 131. Het pand van de sociëteit Amicitia stond op de plaats van het huidige linkergedeelte van de gebouw van de Twentsche Bank (Wijnstraat 239).
Kastelein Jan Thomas Weinreich
In de sociëteit Amicitia woonde vanaf de oprichting continue een kastelein met zijn gezin en dienstboden, die o.a. het entreegeld inde, het huis moest schoonhouden, de maaltijd op zaterdag klaarzetten en zorgde voor tafellinnen, glazen, keukengerei e.d. In het jubileumboek worden de kasteleins maar af en toe genoemd.
In het oudste archiefstuk over de sociëteit uit 1793 wordt Jan Thomas Wijnrijk op 1 juli 1793 aangesteld als kastelein. Dit arbeidscontract vermeldt uitgebreid wat de sociëteit van haar kastelein verlangde. De auteur Wim Barendse kan maar weinig melden over de kastelein Jan Thomas Wijnrijk. Op pagina 61 van het jubileumboek staat: 'Hij huwde Jacoba Maria Schweichart. Zijn zoon, Johan Thomas 'verduitse' zijn naar tot Weinreich. Misschien geïnspireerd door zijn moeder? Van Jan Thomas is bekend dat hij kennelijk een pruik droeg; hij betaalde immers Poederbelasting'.
Johan Thomas Weinreich is rond 1759 geboren in Gellershausen in Duitsland. Hij trouwt op 15 mei 1791 in de Lutherse kerk te Rotterdam als 'j.m. uit het vorstendom Waldek, wonende alhier' met Jacoba Maria Helena Schwijkhart 'j.d. van Deventer, wonende alhier'. Het burgerlijke huwelijk vindt plaats op 29 mei 1791 te Rotterdam.
Johan Thomas Weinreich kwam dus uit Duitsland. Zijn naam wordt soms door hem en anderen onder andere geschreven als 'Wijnrijk'. Zijn vrouw is een Nederlandse met een Duits klinkende naam.
(ondertrouwinschrijving Rotterdam 1791)Op 9 januari 1793 wordt in Rotterdam hun dochter Henrica Maria Helena gedoopt. (1)
(doopinschrijving Rotterdam 1793)Johan Thomas Weinreich ziet, of hij wordt in mei 1793 geattenteerd op een advertentie in de krant waarin staat dat men in Dordrecht een nieuwe kastelein vraagt:
Naardien de CASTELEINS-PLAATS in de Sociëteit binnen Dordrecht over de Beurs, op den eersten Juny aanstaande komen te vaceeren, en Heeren Directeuren derzelve voorneemens zyn na den vyftienden Mey aanstaande een nieuwen CASTELEIN aantestellen zo word een ieder; daartoe genegenheid en de vereischte bekwaamheid hebbende; verzogt zich ten spoedigsten met de behoorlijke bewyzen dienaangaande te adresseeren ten Huyze van den Heere J.S. VAN HOOGSTRATEN, als Directeur dezer Societeit; by wien de instructien voorden Castelein kunnen gezien worden. [uit: Leydse courant 13-05-1793]
Nadat hij in juli 1793 als kastelein is aangesteld in de sociëteit over de Beurs (later dus bekend als Amicitia), verhuist Johan Thomas Weinreich met zijn gezin naar Dordrecht.
In Dordrecht worden nog minstens twee kinderen dopen:
- Johan Thomas Weinreich, geb/ged. Dordrecht (Luthers) 18-11-1794 / 1-12-1794; (2)
- Fredrik Georg Weinreich, geb/ged. Dordrecht (Luthers) 8-4-1797 / 16-4-1797;
Op 30 januari 1797 worden per huis in Dordrecht het aantal bewoners genoteerd ten behoeve van het 'kohier der nummering van de huizen 1797'. (3)
In het tweede quartier, wijk B nr. 233 worden 5 personen genoteerd. Mogelijk zijn dit de kastelein met zijn vrouw, 2 kinderen en een bediende.
No. 232 (6 zielen)
No. 233 (5 zielen)
No. 234 (6 zielen)
No. 235 (6 zielen)
No. 236 (11 zielen; het Koffijhuis)
In de naamlijst van de mannen van 18 en ouder van circa 1796/1797 staat (4):
B233 J. Weijnreij, 37 jaar
B233 P.B(!). Tijssens, 31 jaar
Naderhand is de bediende Pieter Sebastiaan Tijssens (ca 1766-1829) is in 1808 resp. societeithouder/biljardhouder in het huis Vlak A558 en societeithouder/kastelein in het huis Wolwevershaven B356.
In maart 1803 zet Johan Thomas Weinreich zijn handtekening onder deze tekst: ”Ik belove trouw aan de Constitutie, en onderwerping aan de Wet”. (5)
(Dordrecht, eed maart 1803)In het patentrecht (belasting op het uitoefenen van een ambacht) over de jaren 1806-1811 komt J.T. Weinreich, wonende in het huis B233, voor als societeithouder (1806-1807) en als societeithouder + biljardhouder (1808-1811). (6)
In het aparte kohier, waarin het patentrecht voor haarpoeder werd bijgehouden over de jaren 1806-1811, komt de kastelein ook voor. Zowel Weinreich als zijn bediende Nicolaas van der Salm moesten in deze periode deze belasting betalen, omdat zij beiden kennelijk een pruik droegen.
1806 J.Th. Weinrich / N. van der Salm
1807 J.Th. Weinrich/ N. van der Salm
1808 J.Th. Weinrich / voor de knegt van J.Th. Weinreich
1809 J.Th. Weinreich / de knegt
1810 J.Th. Weinreich
1811 J.Th. Weinreich
In 1808 worden alle volwassenen in Dordrecht per huis geregistreerd in het zogenaamd hoofdgeld. (7)
In Wijnstraat B233 worden als bewoners vermeld:
J.T. Wijnrecht (kastelein): 2 ongehuwden, 2 gehuwden, 3 kinderen, 1 dienstbode/1 werkbode
Cornelia van der Sluijs (dienstbode)
Nicolaas van der Zalm (werkbode)
Ook in een belastingkohier van ca 1812/1814, na algehele huisvernummering van 1809, wordt Johan Thomas Weinreich nog steeds vermeld als societeithouder: (8)
B212 de Waag
B213 geheel Adrianus 't Hooft. brouwer. 200
B214 geheel Johan Thomas Weinreich, societeit houder 60
B215 geheel Frederik Brunner. fabriceur. 100
B216 geheel Gerrit Bemolt. particulier. 150
B217 geheel Jan Barthold Zahn. koffijhuishouder. 65
Op een lijst van wijntappers en logementen te Dordrecht uit 1817 komt J.T. Weinrich voor als bezitter van een 'wijnacte'.
Bij het patentrecht van 1824 is Weinreich tapper en winkelier, en Matthijs Beelaerts is 'commissaris eene cocieteit + een billard tafel'. Drie jaar later, in 1827, is Weinreich alleen nog tapper en Jan Schouten is 'commissaris eene societeit + een biljarttafel'. Bij al deze personen wordt als woonadres vermeld: B214 in de Wijnstraat bij de Beurs (Scheffersplein).
Bij de volkstelling van 1830 woont Weinreich met zijn vrouw, twee bedienden en de inwonende vrederechter de heer C.G.O. Stoop nog steeds in het huis van de sociëteit. De twee bedienden zijn: Adrianus Doon, 44 jaar, huisknecht, uit Den Haag en Johanna van de Ven, 32 jaar, dienstbode, uit Dordrecht.
Op 30 januari 1837 overlijdt in het huis B214 over het Marktplein op 78-jarige leeftijd de kastelein Johan Thomas Weinreich. Een gedeelte van zijn nalatenschap wordt op dinsdag 2 mei 1837 in het stadsvenduhuis in de Wijnstraat door de vendumeesters Arnoldus H. de Hart en Jan Roest verkocht. (9)
Dordtenaren kunnen bieden op: een kabinet, een bureau, tafels, stoelen, een staande klok, spiegels, prenten in lijsten, ledikanten, bedden, dekens, mannenkleding, koper en tin, porselein, glas- en aardewerk, zilveren lepels en vorken en zakhorlogie, flessen rode wijn, kruiken met jenever/bier/azijn, aardappelen en brandhout.
Johan Thomas Weinreich is dus meer dan 40 jaar lang kastelein geweest in de sociëteit.
Johan Godlieb Muller (ca 1747-1825): de mogelijke eerste kastelein/bediende in de sociëteit
In de 'eed van 1789' (10) legt een J.G. Muller de eed af. Hij woont in het huis in wijk 2 nr. 82. Dit moet het latere Wijnstraat B233 zijn.
Van de Graverstraad tot aan de Vissebrug
02 080 Jerenimus Guttelingh Eed gedaan 7 Feb.
02 081 Adriaan 't Hooft Eed afgelegd 7 Feb.
02 082 J.G. Muller Eed afgelegd 7 Feb.
02 083 Hend.k Trumpie Eed gedaan 7 Feb.
De J.G. Muller zal identiek zijn met de Johan Godlieb Muller, die in 1785 trouwt met Maria Elisabeth Leurs. Beiden zijn afkomstig uit Duitsland. Johan Godlieb Muller komt van 'Debel in het keurvorstendom Saxen'. In 1785 wordt hun dochter Maria Magdalena in Dordrecht gedoopt. En in 1787 wordt een dochter Maria Elisabeth in Vlissingen geboren. Muller woont in de jaren 1798-1804 in de Nieuwkerkstraat C584. Dochter Maria Elisabeth Muller (1787-1847) trouwt in 1810 met de ouderloze Frederich Christiaan Weinreich (1787-1879). Deze Weinreich is net als Johan Thomas Weinreich afkomstig van Gellershausen. Een verwantschap tussen beiden is zeer waarschijnlijk. Muller, zijn dochter en zijn schoonzoon overlijden alledrie in Rotterdam.
Kasteleins in de sociëteit Amicitia in de periode 1837-1916
1837-1863
Jan van Doveren, geb. Wieldrecht 6-1-1799, societeitsbediende B214, kastelein Wijnstraat B214, overl. Dordrecht 9-7-1863, zoon van Adrianus van Doveren en Adriana Molendijk, tr. Dordrecht 21-8-1839 Jacoba Engels, geb. Dordrecht 12-4-1810, overl. Dordrecht 29-11-1868, dochter van Antonie Engels en Elisabet van Gent.
Kinderen: Adrianus * 17-2-1841, overl. 17-7-1870; Adriana Elisabeth * 6-8-1844, overl. 7-8-1876; Anthonie * 4-1-1846; Adriana Maria * 19-4-1848; Jacoba * 10-1-1850; Bedienden volgens het volksregister 1840: Jesse van Hofwegen, 22 jaar, en Cornelia Boshoven, 26 jaar; Bedienden volgens de volkstelling van 1849: Franciscus Antonius Struijf, 38 jaar, kasteleinsknecht; Johanna van den Abeele, 25, jaar, dienstbode;
1863-1872
Jacob Wissink, geboren Voorst 6-3-1835, kastelein B214, 1-11-1872 naar Zutphen, handelaar in vleeschwaren (1901), overl. Zutphen 26-1-1901, zoon van Marten Wissink en Hermina Vorselman, tr. Herwen 29-10-1863 Elisabeth Magdalena van Baalen, geb. Lobith Geld. 8-1-1839, overl. Zutphen 17-2-1898, dochter van Arij van Baalen en Jeanette Borst.
Kinderen: Arie * 9-4-1865; Martinus * 3-2-1867, overl. 20-4-1867; Martinus Horsman * 2-2-1868; Jeannette Elisabeth * 20-10-1869; Jacob * 29-7-1871;
1872-1873
Leendert van Dongen, geboren Dordrecht 19-9-1845, tapper, kastelein B214, overl. Dordrecht 23-1-1902 (56 jr.), zoon van Pieter Antonie van Dongen en Elisabet Lucia Kooijman, tr. Dordrecht 6-11-1872 Ida van Donkelaar, geboren Dubbeldam 26-2-1851, overl. Dordrecht 28-1-1902 (50 jr), dochter van Pieter van Donkelaar en Hendrika Catharina Ham.
Kinderen: Elizabeth Lucia * 12-9-1873, overl. 27-8-1874; Pieter Leendert * 8-11-1874; Elizabeth Lucia * 15-3-1876, overl. 27-7-1876; Leendert * 6-7-1877; Ida * 13-6-1879; Pieter Antonie * 5-1-1882, overl. 16-12-1882; Hendrika Catharina * 5-1-1882, overl. 26-5-1883; Hendrica Catharina * 8-2-1884; Inwonende bedienden zijn: Hendrik Anton Adrianus Zethoven, geb. Kaapstad 12-9-1861, kelner; Jan Eise Ugi Ehbel, geb. Rotterdam 23-3-1864.
1873-1883
Christoffel de Klerk, geboren Dordrecht 28-1-1854, kastelein Wijnstraat B214 (K164 bev.reg. 1860-1890), okt. 1883 naar Rotterdam, tapper Binnen Walevest 6, met zijn ouders in april 1892 naar Kralingen (K385 bev.reg. 1890-1917), aug. 1893 weer te Dordrecht, zoon van Jacob de Klerk (1816-1897) en Trijntje Meijboom (1819-1893).
(Dordrechtsche Courant 16-3-1880)1883-1896
Cornelis van der Ben, geboren Dordrecht 2-9-1838, lijfknecht/kastelein, 1874 naar Middelburg, kastelein Wijnstraat 131, in Den Haag 1896-1899, kantoorbediende, overl. Dordrecht 30-9-1916, zoon van Cornelis van Ben en Alida Bolje, tr. Dordrecht 7-2-1872 Adriana Agatha van der Linden, geboren Dordrecht 23-9-1845, dochter van Roelof van der Linden en Pieternella van der Haagen.
Kinderen: Alida Jacoba van der Ben, * 12-5-1872.
NB. Volgens het 'Register houdende aantekening van de gebouwen waarin handel in sterke drank werd bedreven' over 1882-1904 betalen de commissarissen van de sociëteit 'Amicitia' voor het beneden voorlokaal in pand B214 (kad. F1521; later Wijnstraat 131) jaarlijks voor het vergunningsrecht. Het recht is afhankelijk van de huurwaarde van het pand. In 1882-1883 is het bedrag f 75 p/j, 1884-1896 f 50 p/j en 1897-1904 f 62,50 p/j.
1896-1899
Abel Johannes Cornelis van Bart, geboren Den Haag 16-10-1841, gep. militair, uit Breda aug. 1896, kastelein Wijnstraat 131, naar Rotterdam april 1899, huisbewaarder, overl. Rotterdam 19-1-1900, tr. (1) Mina van den Broeke, tr. (2) Adriana van Schoonhoven, tr. (3) Ginneken en Bavel 12-12-1894 Guurtje Waasdorp, geboren Scheveningen 6-11-1849.
Kinderen tweede huwelijk: Jan Willem Pieter Christiaan * Tiel 15-2-1882.
1899-1916
Jan Antheunis Nonnekis (Nonnekes), geboren Waterlandkerkje (Zeeland) 22-10-1852, neemt café-uitspanning landgoed Gemulhoeken te Oisterwijk over van J. Berends (1893), mei 1899 uit Oisterwijk, zetkastelein Wijnstraat 131, juli 1916 naar Princenhage, overl. Teteringen 3-9-1925, zoon van Annes Nonnekis/Nonnekes en Pieternella Cusee, tr. Maria Johanna Paquaij, geboren Eijsden 13-6-1859, overl. Teteringen juli 1926.
Bediende: Johannes Leonardus van Dam, geb. Den Haag 25-3-1874.
Noten.
1. Hendrika Maria Helena (Henriette) Weinreich, geb. Rotterdam 5-1-1793, ged. Rotterdam (Luthers) 9-1-1793, overl. Haarlem 18-10-1830, tr. Jacqui Joseph Majoie. (Dochter: Seraphine Therèse Henriette Majoie, geb. Haarlem 27-1-1830, overl. Hilvarenbeek 30-8-1846)
2. Johan Thomas Weinreich (Johan Thomas Wijnrijk), geboren/gedoopt Dordrecht (Lutherse Gemeente) 18 nov. 1794/1 dec. 1794 (19 in 1814), slagter (sept. 1814), vleesch(h)ouwer (1821), vleeschhouwer D317 (1824), vleeschhouwer D317 (1827), vleeschhouwer (1830), overl. Dordrecht 19-5-1837, tr. Dordrecht 12-10-1814 Johanna Commers (Kommers), gedoopt Dordrecht okt. 1792, particuliere (1837), overl. Dordrecht 21-10-1838, dochter van Bartholomeus Commers en Seijgje Schorteldoek.
3. RAD 4-170 (www.dordtenazoeker.nl/HulpbronnenDordrecht/huisnummering1797).
3. RAD 4-167 (www.dordtenazoeker.nl).
5. RAD 4-130 (www.dordtenazoeker.nl).
6. www.dordtenazoeker.nl.
7. RAD 5-895 (www.dordtenazoeker.nl).
8. RAD 4-375 (www.dordtenazoeker.nl).
9. Dordrechtsche Courant 27 april 1837.
10. RAD 9-1514 (www.dordtenazoeker.nl).
Laatst gewijzigd: januari 2019.