Speldengeld - Vaartuig betaald met een 'gouden pistool' (1708)
(door E. van Dooremalen)
Op 31 maart 1708 ontvangt schipper Pieter van den Wal zijn nieuwe schuit. Het is een kromstevenschuit dat door de Dordtse scheepstimmerman Vas van Ardenne is gebouwd.
Een deel van de koopsom betaalt Pieter van den Wal contant. Een ander deel, ter grootte van fl. 1.375, wordt met fl. 120 per jaar afgelost. De eerste aflossing vindt plaats op 31 maart 1709.
Verder is schipper van den Wal verplicht om binnen vier weken een bedrag van fl. 150 en een 'gouden pistool' aan Van Ardenne te betalen. 1
Met een 'gouden pistool' wordt een Spaanse goudmunt bedoeld. De goudmunt, ook wel dubloen geheten, heeft een gewicht van 6.77 gram en werd vooral in Spanje gebruikt. 2
Drie jaar later betaalt Jan Jobse (schipper van St. Philipsland) zijn nieuwe kromstevenschuit, die hij bij dezelfde scheepstimmerman Van Ardenne koopt, eveneens met o.a. een gouden pistool.
In deze akte wordt specifiek vermeld dat deze toegift voor de vrouw van de scheepstimmerman is. 3
Een andere Dordtse mr. schiptimmerman ontvangt bij de verkoop van een schip niet alleen een toegift voor zijn vrouw, maar ook voor zijn kinderen.
In 1714 verkoopt Hermanus Naerthuijs verkoopt een half afgemaakte damschuit met statie met een lengte van 56 voet (ca 17 meter) aan schipper Cornelis Rijcken. De koopsom bestaat o.a. uit een gouden ducaton voor de vrouw van Hermanus Naerthuijs en twee zilveren ducatons voor zijn kinderen. 4
Een ducaton was een zilveren munt die in de zestiende, zeventiende en achittende eeuw gangbaar was.
Het was de zwaarste zilveren munt in de Nederlanden. 5
Spelde(n)geld
Deze toegiften die voor een vrouw of de kinderen waren bedoeld, zullen zogenamde 'speldegelden' zijn geweest.
Dit extra geld was niet bedoeld voor het huishouden, maar vrouwen konden hiermee hun toilet bekostigen. 6
Het was dus bedoeld als toelage die aan een vrouw toekwam voor haar persoonlijke uitgaven. 7
Bron
1. schuldbrief/bijlbrief dd. 31-03-1708 (Regionaal Archief Dordrecht (RAD), toegang 14, inventarisnr. 63 (1708-1720), akte d.d. 31-3-1708, folio 4vs/5) (bewerking op: dordtenazoeker.nl).
2. nl.wikipedia.org/wiki/Dubloen.
3. 'doch op welke 1.700 guldens aen de gereede penn resteert een hondert gul neffens een goude pistool voor de huijsvr. van(de) selve Vas van Ardenne' (RAD, toegang 14, inventarisnr. 63 (1708-1720), akte d.d. 18-6-1711, folio 99vs/100/100vs)
4. 'en dan nog een goude ducaton voor de huijsvrouw van de voorn. Naerthuijs, en twee silvere ducatons voor sijn kinderen' (RAD, toegang 14, inventarisnr. 63 (1708-1720), akte d.d. 11-04-1714, folio 167/167vs/168)
5. nl.wikipedia.org/wiki/Ducaton.
6. 'SPELDEGELD, dusdanig word een zekere kleine toegift genoemt, die men dikwils op de koop van 't een of ander voor de Vrouwen bedingt, zo als wijnkoop voor de Mansperzoonen een zekere toegift is, die aan wijn word bedongen. Dit klein geschenk onder de benoeming van Speldegeld, is reeds zedert langen tijd hier te lande bekend geweest; ja zelfs blijkt het, dat de Graven na het verleenen van vrijdommen van Tollen voor haar of haare Vrouwen, nog een dusdanige geringe last onder de benaaminge van Speldegeld, aan zich hebben behouden ...' (Huishoudelijk woordenboek, vervattende veele middelen om zijn goed te vermeerderen en zijne gezondheid te behouden: met verscheidene wisse en beproefde middelen voor een groot getal van ziektens, en schoone geheimen, om tot een hoogen en gelukkigen ouderdom te geraken, volume 6, Noel Chomel bij Joh. le Mair, 1775)
7. Het speldengeld was een eerbewijs aan de vrouw van de verkoper. Zij kon voor dat geld bijvoorbeeld een sieraad of iets dergelijks kopen. (www.regionaalarchiefdordrecht.nl/biografisch-woordenboek/nicolaes-maes)
Laatst gewijzigd: december 2022.