Dordrecht: Stadswandeling rond de Grote Kerk 1984
Te vinden in:
Bron: Regionaal Archief Dordrecht
Archiefnummer: 1114 Weizigt natuur- en milieucentrum (Stukken betreffende lesprogramma’s voor scholieren)
Inventarisnummer: 43 Stadswandeling rond de Grote Kerk
Stadswandeling rond de Grote Kerk (febr. 1984)
Biologisch Centrum - Dordrecht (plattegrond op voorpagina; tekeningen door R.S.)* * * pagina 1 * * *
Je staat bij (bij) de hoofdingang van het Stadskantoor.
Van hieruit gaan we een wandeling maken door een deel van het oude centrum van Dordrecht.
In de geschiedenis van deze stad is van alles gebeurd en hebben veel gebouwen ons heel wat te vertellen.
Tijdens de wandeling zul je regelmatig op interessante plekjes worden gewezen.
Een prettige wandeling en veel SUCCES!
START:
1. Schuin tegenover het Stadskantoor is een boogbruggetje gebouwd over de Spuihaven. De Spuihaven is een oude stadsgracht, die in 1284, dus bijna 700 jaar geleden, is gegraven.
Vanaf het bruggetje zie je zowel nieuwe, oude-, en vernieuwde huizen.
Zet onder de tekeningen, oud, nieuw of vernieuwd.
[3 tekeningen: huizen Boogjes]
In welk huis zou jij willen wonen? let ook op het uitzicht, het verkeer, de buren, enz.
Zet een kruisje onder het huis, dat hij het fijnste vindt en schrijf eens op waarom jij daar het liefst zou willen wonen.
........
Vanaf het bruggetje zie je door het nauwe straatje een deel van de Grote Kerk.
* * * pagina 2 * * *
2. Op de hoek staat het Dolhuys.
| Dit gebouw was vroeger een klooster. De broeders leefden in kleine cellen en brachten hun tijd door met bidden. Ze hebben erg veel gedaan voor mensen die te lijden hadden onder de pest. Later werd het gebouw gebruikt voor het opsluiten van krankzinnigen en misdadigers. De cellen waren daar uitermate geschikt voor. |
Verklaar eens de naam Dolhuys!
........
Zie je aan de buitenkant van het gebouw nog (nog) iets wat aan de tijd herinnert?
........
[tekening: Dolhuis]
3. In de Dolhuysstraat staan veel gebouwen.
Zet een kruisje voor het antwoord, wat jij het liefst met deze gebouwen zou willen doen.
[.] afbreken en er nieuwe, moderne huizen bouwen
[.] ze zo laten staan, omdat ze echt in deze buurt passen.
[.] de huizen weer opknappen, maar hun huidige vorm an de buitenkant behouden.
Dit straatje is erg nauw.
Waarom waren de straten vroeger niet zo breed als nu, denk je?
........
[tekening: Dolhuisstraat]
* * * pagina 3 * * *
4. Als je de Voorstraat oversteekt kom je aan de Dolhuissteiger.
Vanaf de steiger heb je een mooi uitzicht op de Grote Kerk.
Links zie je een trapje naar het water. Daar deed men vroeger de was.
Vanaf deze plaats kun je een aantal volgens zien.
Kijk eens waar je ze ziet: op het water, boven het water, of op/bij de kerk.
Schrijf het onder de juiste tekening.
[3 tekeningen: duif, kokmeeuw, wilde eend]
5. De Leuvebrug is een vaste/beweegbare brug.
Vanf de brug heb rechts een mooit uitzicht op de Pottenkade.
De schepen losten hier vroeger potten en ander aardewerk. Dat was meestal afkomstig uit Duitsland.
Vanaf de Leuvebrug kun je de toren van de Grote Kerk ook goed zien.
Hiernaast zie je een oude tekening, waarop je kunt zien hoe hoog de toren had moeten worden: 108 meter.
Helaas is de toren nooit afgebouwd!
Geef met een potloodstreepje aan hoe hoog de toren is geworden.
Ik denk dat de huidige toren .. meter hoog is.
[tekening: toren Grote Kerk]
* * * pagina 4 * * *
6. Naast de Grote Kerktoren staat een huis, dat aan beide zijden van de deur ongeveer gelijk is. 200 jaar geleden was dat het toppunt van deftigheid en luxe.
Toch verschilt de ene kant van de andere. Welk verschilt valt je op?
........
[tekening: huis voor toren Grote Kerk]
Voor het huis staan een aantal bomen tussen ijzeren stangen.
Het zijn lindebomen, die in die vorm moeten groeien, zoals de mensen dat graag willen. We noemen ze leilinden.
7. Maartensgat.
Het haventje is genoemd naar een vroegere direkteur van gemeentewerken in Dordrecht, die Maarten van der Pijpen heette.
Welk soort schepen zie je in dit haventje liggen? vrachtschepen / plezierboten / woonschepen
Door het graven van dit haventje is de toren van de Grote Kerk gaan verzakken.
Geef op de vorige bladzijde met een pijltje aan naar welke kant de toren overhelt.
Naast de wijzerplaat kun je zien wanneer de toren gebouwd is. Vul dat jaatrtal hiernaast (rechts) in.
[2 tekeningen: wijzerplaten toren Grote Kerk]
* * * pagina 5 * * *
8. Mazelaarsbrug.
De brug is genoemd naar de arbeiders, die op of bij de Oude Maas werkten. Ze werden mazelaars genoemd.
| Heel vroeger, toen de havens nog niet gegraven waren, werden hoofdzakelijk de grotere zeeschepen met graan gelost. Het graan werd overgeladen in kleinere schepen. Die vervoerden het naar de talrijke korenpakhuizen. Tal van korenpakhuizen herinneren er nog aan uit welke landen het graan afkomstig was: "Rusland", "Engeland". later voerden de mazelaars allerlei werkzaamheden op de Oude Maas uit. Als de bel van het mazelaarshuisje luidde, was er werk! |
Deze brug is een
[.] vaste brug
[.] draaibrug
[.] ophaalbrug
[tekening: Mazelaarsbrug]
Voor welk verkeer wordt de brug nu nog gebruikt?
Streep door wat fout is: voetganger / fietser / auto / bromfietser
9. Mazelaars of zakkendragershuisje..
Net over de mazelaarsbrug staat het zakkendragers- of Mazelaarshuisje.
Hier hadden de havenarbeiders, die de zakken suiker en graan uit de scheepsruimen moesten dragen, hun onderkomen.
Weet je nog waar de bel voor diende, die je aan de buitenkant van het huisje kunt zien?
........
[tekening: zakkendragershuisje]
* * * pagina 6 * * *
10. Veerpont.
Links is de aanlegsteiger van de veerpont, die de mensen overzet naar de overkant van de Oude Maas.
Aan de overkant van het water ligt .........
[tekening: veerpont]
11. Verhoogd stoepen.
Vroeger was er een groot verschil tussen hoog en laag water. Aan de Hooikade staan huizen met een verhoogde stoep.
Waarom zou men dat gedaan hebben, denk je?
........
Is dat nu nog nodig? ja/nee
Een eindje verderop kun je zien welke huizen later verbouwd zijn.
Weet je hoe het komt, dat we nu nog niet zo'n groot verschil tussen hoog en laag water meer hebben>
........
[tekening: huis met verhoogde stoep]
12. Kijk eens naar de schepen, die aan de Hooikade liggen aangemeerd.
Probeer er eens achter te komen wat ze vervoeren.
........
13. De Catharijnepoort.
| De Catharijnepoort is genoemd naar Christina Pijl, de vrouw van een vroegere burgemeester van Dordrecht. |
Vul hiernaast het jaartal in, waarin deze poort is gebouwd.
Kleur het wapen, dat bovenin de poort is ingemetseld.
[tekening: Catharijnepoort]
* * * pagina 7 * * *
14. Graanpakhuizen.
Naast de Catharijnepoort staat het fraaie graanpakhuis 'Rusland'. De naam geeft al aan dat hier graan werd opgeslagen uit .....
Iedere verdieping heeft zijn eigen laadruimte en zijn eigen laaddeur.
Boven de laaddeur zie je een hijsbalk, waarmee de zakken gehesen weren.
Naast 'Rusland' staat nog een oud graanpakhuis, maar dat is verbouwd tot woonhuis. Hier werd graan uit .... opgeslagen.
[tekening: graanpakhuis Rusland]
15. 1 februari 1953.
Net voorbij deze pakhuizen zien we een ingemetselde steen, die de waterhoogte van 1 februari 1953 aangeeft.
Bij deze watersnoodramp zijn in Zeeland bijna 2000 mensen verdronken. Geef hiernaast aan hoe hoog het water in deze straat stond.
[tekeningen: waterstanden]
16. Het ''Bever-Schaap''huis.
Dit huis heeft Willem van Beveren laten bouwen. Hij was getrouwd met Cornelia Schaap.
Beide hadden ze een familiewapen, dat in de voorgevel van het huis te zien is.
Kleur beide wapens.
[tekening: huis Bever-Schaap]
* * * pagina 8 * * *
[tekening: half vis-half man/vrouw figuren]
Boven de deur zien we de half vis-half man/vrouw figuren.
Op school heb je hierover een legende gehoord.
Schrijf die legende eens op als je weer op school terug bent.
17. De Engelenburg.
Op de hoek staat een huis met een opmerkelijke vorm (naast no. 26). het is de "Engelenburg".
het is gebouwd op de fundamenten van een ronde stadstoren. (zie tek. hiernaast)
[tekening: stadstoren]
Wat zie je daarvan nog terug in het 'nieuwe' huis?
........
18. Naast de Engelenburg staat een boom met een afschilferende stam: de plataan.
| De plataan is een boom, die goed tegen "vuile" lucht kan en veel in de stad wordt aangeplant. De vruchten van het vorige jaar hangen er nog aan. |
Kruis hieronder aan welke vrucht van de plataan is.
[4 tekeningen: boomvruchten (o.a. kastanje)]
* * * pagina 9 * * *
19. De kademuur.
Op de kademuur van het Maartensgat tegenover de Engelenburg groeien mossen en enkele andere planten.
Ze groeien
[-] op de stenen
[-] op de voegen tusen de stenen
[-] in de scheuren van de kademuur
20. Steek de straat over (VOORZICHTIG!) in de richting van de Grote Kerk.
Om de kerk staan lindebomen.
Langs het pad naar de kerk staan linden met de vorm, die de mensen eraan hebben gegeven.
Weet je nog hoe ze worden genoemd?
........
[tekening: pad naar de Grote Kerk]
21. Plaats van een oud kappelletje.
Voorbij de zijingang is een pad, dat schuin door het grasveldje loopt (betonbloken).
Je komt dan aan de achterzijde van de Grote Kerk. Tijdens de restauratie is het pad afgesloten. Doordat de straatstenen in de buurt van de ouderwetse lantarenpaal anders gelegd zijn, zie je duidelijk de vorm van een oud kapelletje, dat hier vroeger gestaan heeft.
[tekening: vorm kapelletje Grote Kerk]
22. Grote Kerksplein no. 5.
[tekening: Grote Kerksplein 5]
In dit prachtige versierde gebouw is een uitgeverij ondergebracht.
Boven de ramen zijn tal van versieringen aangebracht.
Boven de benedenramen zijn guirlandes (uitspreken als gierlandes) te zien.
Welke vruchten zie je uitgebeeld?
........
Zijn de versieringen boven de bovenste ramen allemaal gelijk?
........
* * * pagina 10 * * *
23. Het gebouw van de Raad van de Kinderbescherming: Grote Kerksplein no. 4.
We zien de prachtige versiering in de driehoek aan de voorgevel.
Welk wapen zie je daarin uitgebeeld?
........
[tekening: Grote Kerksplein 4]
24. We komen nu in de Grotekerksbuurt.
| In deze straat woonden vroeger de lakenkopers (laken is wol). het was vroeger een deftige straat, waarin veel mensen woonden, die de stad bestuurden: bijv. familie De Witt en Van Beveren. In de 17de eeuw was hier ook een linnenmarkt. |
[tekening: Grotekerksbuurt]
Nu hebben zich er een aantal antiquairs gevestigd. Wat kun je bij die mensen kopen?
........
Aan de zijkant van no. 80 zie je een grappig torentje. Hierin is een wenteltrap aangebracht.
Bovenop het torentje staat een windvaantje.
Maak met behulp van je plattegrond uit, uit welke richting de wind komt.
grappig is, dat je vanaf deze plaats op de Grote Kerk een haantje kunt zien, dat ook de windrichting aangeeft.
De wind komt uit het .......
[2 tekeningen: windvaantje en haantje]
* * * pagina 11 * * *
25. Familie De Witt; pand 21/23.
[tekening: gevelsteen Mr. Johan de Witt]
| Vroeger stond hier het stamhuis van de familie de Witt. De gebroeders De Witt zijn in 1672 vermoord. Ter gelegenheid van de geboortedag van Johann de Witt is in dit pand een gevelsteen ingemetseld. |
Vul hiernaast in wanneer hij geboren is.
| Links onder is het familiewapen van de familie De Witt te zien. Je ziet daarin een haas, achterna gezeten door 2 jachthonden: een hazewindhond en een brak. Rechts zie je een wapen van de graven van Holland. |
Welk dier is in het rechter wapen afgebeeld? .....
26. Patricierswoning.
[tekening: gevelsteen Philgebouw]
Tegenover no. 9 staat rechts een prachtige patricierswoning: een huis van aanzienlijke mensen, die vroeger de stad bestuurden.
Let eens op de mooie versierde deur.
Net boven de brievenbus staat op een houten plankje de naam van het gebouw te lezen.
Schrijf de naam op: [.......]
Weet je waar het voor gebruikt wordt?
........
27. Pand no. 14.
Bovenaan de gevel staat aangegeven met Romeinse cijfers wanneer het huis gebouwd is.
| M = 1000 | C = 100 | X = 10 | I = 1 |
| D = 500 | L = 50 | V = 5 |
Dit huis is in het jaar [1753] gebouwd.
[tekening: bovenkant gevel pand no. 14]
* * * pagina 12 * * *
28. Stadhuis.
Het stadhuis staat helemaal in de steigers. We kunnen dus maar weinig van het gebouw zien.
Hieronder zie je 2 tekeningen van het stadhuis; de eene laat zien hoe het er voor 1840 uitzag, de andere hoe het er nu uitziet.
Als je goed naar de bouwsteigers kijkt, kun je er vast wel achter komen welke oude en welke de nieuwe tekening is.
Zet onder de juiste tekening: voor 1840 / na 1840
[2 tekeningen: stadhuis]
* * * pagina 13 * * *
29. Lombardbrug.
[tekening: Lombardbrug]
Vanaf deze brug heb je een prachtig utizicht op de Voorstraat(s)haven.
Op de muren groeien talrijke planten. Je kunt mooi zien hoe hoog het water wel eens komt, want de plantjes groeien nooit onder water.
Het water staat nu [11] steentjes beneden zijn hoogste stand.
Net over de brug zie je rechts een witte muur, die helemaal met verf is bekladderd.
Wat vind je hiervan?
........
30. Voorstraat no. 330.
[tekening: gevelsteen Voorstraat 330 (1683)]
| Vroeger is hier in de buurt een scheepswerf geweest. De timmerlieden, die er werkten werden toen ook wel 'bijltjes' genoemd. De bijl was hun belangrijkste gereedschap. |
Boven de winkel zie je in de gevelsteen 2 goudkleurige bijlen.
Vul het jaartal hiernaast in.
* * * pagina 14 * * *
31. Gebouw Dexter. (Dexter=de ekster): Grote Spuistraat 3.
[2 tekeningen: gevelstenen Grote Spuistraat (ekster, lam); 'Dit huys sy Godt beguam Dexter is synnen naem Hy leyt wel de pleyster maer Godt is de meyster. Anno 1651'; 'na 't vlammend geteister legde God Lam de pleister al viel de ekster neer hij vliegt al hoger weer. Anno 1956';]
| In 1956 werd dit pand door een felle brand in de as gelegd. Toen kwam het gevelsteentje tevoorschijn. Een chirurgijn (drogist/apotheker) liet het vroegere pandje bouwen. Die liet ook het linker gevensteentje maken. Het rechter gevelsteentje heeft de eigenaar van de zaak uit 1956 laten aanbrengen. |
De vogel en het dier geven de namen aan van beide heren. Schrijf die onder de gevelsteentje hierboven.
32. Pand no. 13
[tekening: Grote Spuistraat 13; 'Gehaet wort ick seer en beloge noch veel mer beter gehaet belogen en benit als van Godt vermaledit 1645']
In de gevel van pand no. 13 is een steen van een gelovig koopman te zien.
Probeer eens met je eigen woorden weer te geven, wat die koopman hiermee bedoelde (vermaledit = vervloekt, verwenst)
........
* * * pagina 15 * * *
33. Verschillende geveltjes.
[tekening: Grote Spuistraat]
In de Grote Spuistraat staan een aantal pandjes met leuke geveltjes.
Hiernaast zijn de pandjes 21 en 17/19 getekend.
Teken ze beide verder af.
34. De Verwerscappel.
Voor het verven van stoffen heb je veel water nodig en dat is in de grachten voldoende aanwezig.
vandar dat in deze omgeving ververijen stonden.
In Grote Spuistraat no. 44 is een van de mooiste gevelsteentjes van Dordrecht ingemetseld.
[tekening: gevelsteen Grote Spuistraat 44 (anno 1669)]
Schrijf de cijfers 1 t/m 6 in het juiste cirkeltjes hieronder:
(..) laten uitlekken van de geverfde stoffen
(..) het (hete) verfbad
(..) de geverfde stoffen worden op droogstokken gewikkeld
(..) ongeverfde strengen wol en kousen
(..) de geverfde stoffen, kousen ens trengen wol hangen te drogen
(..) spoelton
* * * pagina 16 * * *
35. Moderne bouw.
Vanaf de brug over de Spuihaven zie je de mdoerne bouw langs de Spuiboulevard.
Je ziet vanaf deze plaats ook het Stadskantoor, dat door architect Hol is ontworpen.
Het bestaat uit [8] verdiepingen.
Wat vind je van deze moderne bouw?
........
[tekening: stadskantoor, Spuiboulevard]
Laatst gewijzigd: februari 2014