Maritieme geschiedenis van Dordrecht in de 17e en de 18e eeuw
Kooplieden/reders/hun handel en schepen te Dordrecht in de 18e eeuw
Samengesteld door historica/schrijfster H.W.G. van Blokland-Visser (Papendrecht 2015)E-mail: hwg.blokland-visser@ziggo.nl; website: http://blokland.dordtenazoeker.nl.
deel 4: periode 1795 tot 1815
DEEL 4. PERIODE 1795 tot 1815
DORDRECHT EN DE GROTE TERUGGANG VAN DE DORDTSE ZEEHANDEL DOOR DE OORLOGEN MET ENGELAND
In 1795 had Dordrecht 18.000 inwoners en was nog in bezit van 120 Zeevarende schepen en de handel bloeide volop toen in sept 1795 de 5e Engelse oorlog werd verklaard aan de Bataafse Republiek/Nederland als onderdeel van Frankrijk.
Ondanks de onrustige oorlogstijden diende zich in Dordrecht toch weer een nieuwe lichting van Kooplieden/reders aan.
REDERIJ: FA. GEVERS & CO te Dordrecht.
HUGO GEVERS Paulusz (1765 R'dam/1852 Den Haag)
Tr 1789 Ddr met Francoise Anna Pit Arnoldusdr
in 1789 / 1e schip /Eenmast Galjootschip ,,De Vrouw Cornelia,,
Handel: o.a. Koloniale waren.
REDERIJ: FA. DE COURT te Dordrecht.
HENDRIK FRANCOIS de COURT Janz (1746/1823 Ddr)
Tr 1783 met Johanna Margaretha Coignon Etiennedr
In 1792 / 1e schip / Kofschip ,,De Margurite Johanna en Maria,,
Handel: o.a. Zout / Olie / Graan
REDERIJ: FA.LIDT DE JEUDE te Dordrecht.
HENDRIK LITH de JEUDE Johanz (1756 Ddr)
Tr 1783 Ddr Susanna Cornelia v Eelde
In 1795 /1e schip / Fregatschip ,,De Goede verwachting,,
Handel: o.a. Zout/Stokvis /Traan
IN 1795 WAREN ZES DORDTSE V.O.C.SCHEPEN OP ZEE TIJDENS DE 5E ENGELSE OORLOG
In December 1794 waren Twee Dordtse V.O.C.Schepen vertrokken voor een reis naar BATAVIA.
Het V.O.C. Fluitschip ,,DE GEERTRUIDA,, (660 ton) met Kapitein MAARTEN de VRIES en
Het V.O.C. Pinkschip ,, DE WILLEMSTAD EN BOETZELAAR,, (978 ton) met
Kapitein SIMON KOOTER uit Huysduinen/ Den Helder.
(De twee Schepen waren verhuurd door de Dordtse Koopman/reder FRANK v/d SCHOOR Lz aan de V.O.C.)
De beide schepen vertrokken op 22 December 1794 uit Texel.
In September 1795 kwamen zij voor een tussenstop aan in KAAPSTAD, onwetend dat de stad was veroverd door de Britse Marine i.v.m de 5e Engelse oorlog. De beide Schepen werden direkt bij aankomst in de haven in beslag genomen door de Britse Marine als Oorlogsbuit.
In April 1794 waren Twee Dordtse V.O.C schepen vertrokken voor een reis naar BATAVIA en CEYLON.
Het V.O.C Fluitschip ,,DE BERLICUM,, (846 ton) met Kapitein FRANS HENDRIKS BREMER uit Rotterdam,
(was verhuurd door de Dordtse Koopman/reder JACOB STAATS van HOOGSTRATEN Gz aan de V.O.C.) en
Het V.O.C. Fluitschip,, ,,DE EENSGEZINDHEID,, (884 ton) met
Kapitein CORNELIS MICHIELSEN uit Amsterdam,
(was verhuurd door de Dordtse Koopman/reder van FRANK v/d SCHOOR Lz aan de V.O.C.)
De beide schepen waren in april 1794 uit RAMMEKENS vertrokken en arriveerden op 15 mei 1795 in Batavia en samen vertrokken de schepen uit BATAVIA naar CEYLON onwetend dat CEYLON was veroverd door de Engelse Marine i.v.m de 5e Engelse oorlog.
Op 15 Februari 1796 kwamen de beide schepen aan in CEYLON waar de beide schepen direkt bij aankomst in de haven in beslag werden genomen door de Britse Marine als oorlogsbuit.
De beide Kapiteins en bemanningsleden van de twee schepen werden gevangen genomen.
De waarde van de schepen en de lading werden getaxeerd en de opbrengst zou later onder Kapiteins /Officieren en Scheepsvolk v/d Britse Marine verdeeld worden.
In November 1793 waren Twee Dordtse V.O.C schepen vertrokken voor een reis naar BATAVIA.
Het V.O.C. Pinkschip ,,DE GEERTRUIDA EN PETRONELLA,, (1090 ton) met
Kapitein MATTHIJS JANSSEN op de heenreis naar BATAVIA en met
Kapitein HANS LAURENS SMIT uit Texel op de terugreis.
(was verhuurd door de Dordtse Koopman/reder FRANK v/d SCHOOR Lz aan de V.O.C.) en
Het V.O.C.Fluitschip ,,DE DORDRECHT,,(898 ton) met Kapitein GOTLIEB JAGER
(was verhuurd door de Dordtse Koopman/reder JACOB VRIESENDORP Hz aan de V.O.C.)
De beide Schepen waren bevracht door de V.O.C. Kamer van Amsterdam door de Heren Bewindhebbers PIETER ELIAS/ GEORGE SERVERIJN /MATTHIJS ROMSWINKEL om naar BATAVIA te zeilen om met goederen herwaarts te keren naar Texel De beide schepen vertrokken op 7 november 1793 uit TEXEL naar Batavia en maakte een tussenstop in KAAPSTAD en kwamen op 9 juli 1794 aan in BATAVIA en hebben daar de lading uitgeleverd en de schepen weer beladen.
De beide schepen vertrokken samen op 22 november 1794 uit Batavia naar Cabo de Goede Hoop en maakten een tussenstop in KAAPSTAD waar zij op 11 maart 1795 aankwamen.
Op 21 mei 1795 vertrokken de schepen uit Kaapstad naar HOLLAND met enkele andere V.O.C. schepen ,,HET CROMHOUT,, en,,DE HERSTELLER,, onder convooi van twee 's Landsoorlogsschepen ,,DE SCOPIO,, en ,,DE COMEET,,
Onderweg kregen de Kapiteins kennis van dreiging van de 5e Engelse oorlog en de opdracht tot behoud van de schepen met de lading, niet door ,,HET KANAAL,, te varen maar via de West en Noordkust van England een haven in Noorwegen binnen te lopen.
Maar ook via de andere route werden de schepen achtervolgd door de Britse marineschepen 's Landsoorlogsschip ,,DE COMEET,, en het V.O.C Schip ,,HET CROMHOUT,, beide behorende tot de vloot werden door 3 Britse Fregatten in beslag genomen, de overgebleven V.O.C. schepen wisten te ontsnappen waaronder ,,DE GEERTUIDA EN PETRONELLA,, deze wist Trondheim/Noorwegen te bereiken.
De V.O.C.schepen ,,DE HERSTELLER,, en ,,DE DORDRECHT,, waren van de vloot afgeraakt en trachtte de haven van Bergen/Noorwegen te bezeilen achtervolgd door de Britse Marineschepen ,,DE HERSTELLER,, werd inbeslag genomen door de Britten maar ,,DE DORDTENAAR,, wist de haven van Bergen/Noorwegen te bereiken ,maar de Kapitein GOTLIEB JAGER van ,,De Dordtenaar,, weigerde te vertrekken uit Bergen omdat de Noordzee vol met Brits Fregatten en schepen voeren.
OP 11 OKTOBER 1797 VOERT DE DORDTSE KAPITEIN TER ZEE GIJSBERT JOHANNES V RIJSOORT Gz (1763/1797)HET BEVEL OVER HET s,LANDS LINIESCHIP,,DE HERCULES,, BIJ DE SLAG VAN KAMPERDUIN.
(Te waterlating van het oorlogs/linieschip ,,De Hercules,, 167 voet lang /46. 5/11e voet wijt / 21 voet hol / met 64 geschut, te Dordrecht op 12 april 1782 door J. van Strij)
In 1781/1782 gebouwd op de Scheepswerf van Jacob Spaan te Dordrecht volgens bestek van 's Lands Scheepsbouwmeester Pieter van Swijndregt Paulusz in opdracht van de Admiraliteit v/d Maze te Rotterdam
Met 1 kapitein 2 officieren 90 bemanningsleden /450 opvarende
Op 15 september 1795 verschijnt een officiële oorlogsverklaring vanuit Weymouth / Marine basis aan de zuid westkust van Engeland, van Koning GEORGE III van Engeland voor de 5e Engelse oorlog met de Bataafse Republiek/Nederland (dan Frans grondgebied)
Vanaf die tijd voeren schepen van de Britse Marine voor de Kust van Nederland om mogelijke Hollandse schepen in beslag te kunnen nemen en Holland verkeerde in paniek.
In september 1797 neemt de spanning toe de de Britse Vice Admiraal ADAM DUNCAN die het bevel voert over de Britse Noordzeevloot kreeg de opdracht om de hele kust van Nederland te bewaken zodat geen schepen in en uit de havens konden varen.
De Hollandse Vice Admiraal DE WINTER lag met zijn vloot in Texel en kon niet uitvaren.
Begin oktober ging Admiraal DUNCAN met zijn vloot naar de Marine haven YARMOUTH voor bevoorrading . Dit was het moment dat de Hollandse vloot uit Texel de zee op kon.
Op 5 oktober 1797 kwam de opdracht van de Staten van Holland aan de Hollandse Vice Admiraal DE WINTER om met zijn vloot de Britse vloot zo veel mogelijk te beschadigen of te vernietigen
Op 7 oktober 1797 vertrekt de Hollandse vloot naar de Maasvlakte met 16 linie/oorlogsschepen met achteraan de twee ,,DE HERCULES,, onder bevel van Kapitien ter Zee GIJSBERT JOHANNES van RIJSOORT met o.a. mee aan boord de Dordtse Luitenant ter Zee CORNELIS HEYE Hendriks (1777/1850 Ddr) en ,,DE DELFT,, onder bevel van Kapitein ter Zee GERRIT VERDOORN (1757/1824) met o a mee aan boord Luitenant ter zee HEIBERG (uit Kopenhagen)
De Britse vloot voer met 19 schepen weer terug naar de kust van Nederland. Op 11 oktober 1797 ter hoogte van Kamperduin heeft de Britse vloot , de Hollandse vloot in zicht en de opdracht is de achterste 2 schepen ,,De Hercules,, en ,,De Delft,, te beschieten. Er wordt gericht geschoten op het want /tuig en zeilen ,,De Hercules,, werd in brand geschoten en 2 kisten met granaten explodeerde bovendeks de schade die was aangericht was groot , maar de manschappen bleven onderdeks doorvuren.
Het schip stond in brand Kapitein van Rijsoort raakte gewond, zijn linker hand werd er afgeschoten en zijn rechter arm was gebroken, de gewonde kapitein moest zich noodgedwonen overgeven.
De Wimpel werd gestreken de Hollandse vlag was al verbrand Kapitein van Rijsoort en zijn officieren en bemanning werden krijgsgevangen genomen en naar de marine basis CHATHAM.
De ,,Hercules,, en ,,De Delft,, worden als oorlogsbuit meegenomen naar de marine werf in de haven van Yarmouth (dichts bij Nederland) ,,De Delft,, zinkt onderweg met aan boord een deel van het zwaargewonde scheepsvolk samen met Luitenant Heyberg uit Kopenhagen.
Op 31 december 1797 werd ,,De Hercules, omgedoopt in ,,De Delft,, door de Britse Admiraliteit uit respect voor de tragedie van het ten ondergaan van ,,De Delft,, samen met Luitenant ter zee HEYBERG met zijn zwaargewonde manschappen nog aan boord.
Kapitein te zee GIJSBERT JOHANNES V RIJSOORT overleed op 27 oktober 1797 in Chatham aan zijn verwondingen in gevangenschap in Engeland.
Hij werd op 14-5-1763 in Dordrecht gedoopt als zoon van Gijsbert van Rijsoort en Anna Sophia Bough
Hij trouwde op 11 december 1796 te Rotterdam met Johanna Martina de Vries uit Rotterdam
In 1794 werd hij dan, 31 jaar oud gezagvoerder op het 's Landsoorlogs/linieschip ,,DE HERCULES,, die in 1781/1782 in Dordrecht was gebouwd het schip voer vaak mee onder convooi als bescherming van de V.O.C. schepen tijdens de oorlogen met Engeland en Frankrijk
Na het bericht van zijn overlijden laat zijn weduwe ANNA DE VRIES wed G.J. v Rijsoort een overlijdensbericht plaatsen in de Rotterdamse Courant van 14-november-1797
Eerst ter nedergeslagen door de tijding, dat mijn tedergeliefde Echtgenoot GIJSBERT JAN VAN RIJSOORT, commanderende 's Lands Schip ,,HERCULES,, in den zeeslag van den 11e der gepasseerde maand ,zwaar was gekwetst geworden, zoo bleef mij echter nog eenige hoop op zijne genezing over doch, thans vinde ik mij geheel in den diepsten rouw gedompeld, op de heden ingekomen narigten, (uit Engeland) dat hij op den 27 (oktober) daaraan volgende ,aan zijne wonden (zijnde hem zijn linkerhand afgeschoten en de rechterarm gebroken) is overleden.
Ik betreure in hem een waardigen en terderminnende Echtgenoot, voor zijn Vaderland gestreden hebbende,stierf hij met roem,in den ouderdom van 34 jaren, na dat ik eene allergenoeglijkeste Echtverbintenis van nog geen twaalf maanden met hem had doorgebragt ,van dit voor mij zoo zielgrievend verlies aan mijne familie en bekenden kennis gevende verzoeke ik tegelijk van rouwbeklag verschoond te blijven,(overtuigd zijnde van ieders aandeel,bij dewelke de overledene bekend is) dewijl hetselve niet anders strekken zoude dan om mijn smarte en zielsverdriet te vermeerderen.
ANNA DE VRIES Wed G.J. van Rijsoort Rotterdam den 12 november 1797 het derde jaar der Bataafsche Vrijheid.
(bron: Rotterdamsche Courant 14-11-1797)
DOOR DE ENGELSE OORLOGEN 1795/1802 EN 1803/1815 VOEREN DE DORDTSE ZEESCHEPEN WEER ONDER EEN NEUTRALE VLAGIn sept 1795 verklaarde Engeland de 5e Engelse oorlog aan Frankrijk en dus ook aan Holland als Frans grondgebied en kregen de reders weer toestemming v/d de Staten van holland om hun schepen onder de neutrale vlag te laten varen
In 1802 bij de Vrede van Amiens kregen de Hollanders hun kolonies weer terug behalve Ceylon en was er even vrede tot
In 1803 toen Engeland de 6e Engelse oorlog verklaarde aan Frankrijk en deze zou tot 1815 duren.
Een algehele blokkade van Hollandse schepen was het gevolg en de hele handel in Holland kwam stil te liggen .De steeds terugkerende oorlogen had grote weerslag op de handel en de zeevaart in Dordrecht, steeds weer lagen de Britse schepen op de loer om de Dordtse zeeschepen als oorlogsbuit te kunnen kapen.
De enige oplossing was om de Dordtse zeeschepen weer via schijnverkoop te verkopen aan bevriende Kooplieden/reders in Neutrale landen zoals Pruisen/Denemarken en Noorwegen.
KOOPLIEDEN/REDERS TE EMDEN/OOSTFRIESLAND/PRUISEN
(aan wie de Dordtse Kooplieden/reders hun Zeeschepen in schijnverkoop verkochten, waardoor de Dordtse zeeschepen onder een neutrale vlag konden varen)
Holland had al door de eeuwen heen nauw contact met Emden/Oost Friesland aan de Noordzee
In veel plaatsen in Oost Friesland sprak men een aan het Hollands verwant dialect zodat zij elkaar goed konden verstaan. Vanaf de reformatie werd in de Oost Friese kerken in het Nederlands gepreekt In 1777 was de Hollander Ds. Hoekstra predikant te Emden zijn diakenen waren o.a de Koopliede/reders YZAAK BOUMAN / TOBIAS BROUWER en PIETER ONNE BROUWER
Fa. OLST & BROUWER Kooplieden/reders te Emden.
YZAAK BOUMAN koopman/reder te Emden.
BAREND v SPANKER koopman/reder te Emden.
CARL FREDERIK SCHRODER Koopman/reder te Emden.
D.F. CAMMINGHA Koopman/reder te Emden.
FA. SLAAP & CO Koopman/reder te Emden.
FA. ALTMAN WINKELMANN Koopman/reder te Emden.
FA. WALT & CO Koopman/reder te Emden.
FA. J.A. VON FUNGEN Varel /Oost Friesland.
JOAN HEINRICH KORTE Aschendorf /oost Friesland.
BEREND DE BOER Norden /Oost Friesland.
KOOPLIEDEN /REDERS TE ALTONA/DENEMARKEN
(Aan wie de Dordtse Koopliede/reders hun zeeschepen in een schijnverkoop verkochten)
Altona was een belangrijke Deense havenstad aan de Noordzee, het werd in 1550 gesticht als Schippersdorp en het kreeg in 1664 Stadsrechten van de Deense Koning FREDERIK III.
In 1864 werd Denemarken aangevallen door de Duitsers en kwam Altona in 1867 Duitse handen
In 1938 werd Altona een buitenwijk van Hamburg.
JOHANNES ALBERT GODFRIED DOBLER Koopman/reder te Altona.
FA. MATTHIAS FANTAU Koopman/reder te Altona.
FA. JOHAN CARL SCHULZ Koopman/reder te Altona.
FA. NICOLAAS WARNER Koopman/reder te Altona.
KOOPLIEDEN/REDERS IN NOORWEGEN
(aan wie de Dordtse Kooplieden/reders hun Zeeschepen in een schijnverkoop verkochten)
De Dordtse kooplieden/reders hadden een intensieve handel met Noorwegen
o.a. in Zout /Hout en Stokvis.
GEORG WIESE Koopman/reder te Bergen.
RUDOLF MURING koopman/reder te Bergen.
NIELS OMSTED Koopman/reder te Drammen.
1810/1815 HET EINDE VAN DE ZEEVLOOT EN HANDELIN DORDRECHT
In Dordrecht werd een lijst gemaakt van de zeeschepen die in bezit waren van Dordtse reders van de vloot van 120 zeeschepen in 1795 waren er in 1810 nog de volgende zeeschepen over o.a.
1. Fluitschip ,,ASIA,, (ex ,,Dordrecht,,) /Rederij Vriesendorp.
2. Fregatschip ,,DE GOUDE HOOP,, /Rederij Vriesendorp.
3. Fluitschip ,,ANASIS,, Rederij Frank v/d Schoor Lz & zn.
4. Fregatschip ,,HARMONIE,, Rederij Frank v/d Schoor Lz & zn.
5. KOFSCHIP Rederij Jan Schouten wed. Maria Boet Arnoldusdr
6. Kofschip ,,DE RESOLUTION,, Rederij Klerk & Voogd.
7. Tweemast Pinkschip ,,DE MERCURIUS,, Rederij Hugo Gevers & Co.
8. Brikschip ,,DE CHRISTIAAN DE ZEVENDE,, Rederij Hugo Gevers & Co.
9. Driemast Pinkschip ,,DE IPHIGENIA,, Rederij Hugo Gevers & Co.
10. Barkschip ,,DE CATRINA ADRIANA,, Rederij Jesse de Heer jr.
Lijst van bedrijven te Dordrecht in 1811 o.a.
1. SCHEEPSWERVEN
Van de 10 Scheepswerven in Dordrecht, die eerst zeer bloeiend waren en nu kwijnend zijn er was geen Zeevaart meer en nauwelijks binnenvaart.
De werven hadden vroeger 120 à 130 mensen in dienst nu zijn dat er nog maar 12 a 13 die uitsluitend reparaties verichten.
2. TOUWSLAGERIJEN
De twee Touwslagerijen van van HOOGSTRATEN en Fa 't HOOFT met 50 à 60 arbeiders hadden eerst een grote afzetmarkt ook in het Buitenland daar is nog maar weinig van over
3. SCHEEPSBOUWZAKEN
Zoals Mastenmakers/Ankersmeden / Zeilmakers deden slechte zaken.
4. SUIKERRAFFINADERIJEN
Van de 12 Suikerraffinaderijen in Dordrecht waar tussen de 180 en 200 man werkten waren door de Franse oorlog beroofd van hun grondstoffen (suikerriet uit W.I.) en afzetmarkt.
Zij hadden een export van 6000 ton suiker naar Duitsland/Zwitserland/Rusland en de Oostzeelanden.
5. BIERBROUWERIJEN
Van de 10 Bierbrouwerijen die er 25 jaar geleden over waren zijn er 5 Bierbrouwerijen overgebleven verminderde gebruik van Bier, geen export naar de kolonieen, er werken nu nog maar 60 tot 80 man. Wijn moest worden geïmporteerd, Koffie en Thee waren erg duur en drinken van water was ongezond en veroorzaakte cholera.
Na 1815 kon er weer gevaren worden op zee, zonder de kans om te worden gekaapt maar de Economie lag plat en kwam maar moeizaam op gang.
Koning Willem I zette alles in het werk de Economie weer op gang te krijgen ook voor Dordrecht.
Op 10-1816 tekende hij voor zijn goedkeuring bij Konimklijk Besluit voor het Nieuwe Bestuur v/d Kamer van Koophandel te Dordrecht.
De bestuursleden kwamen uit de Oude Koopmans/reders Families in Dordrecht, deze namen ieder een onderdeel van de Handel voor zijn rekening.
CORNELIS VRIESENDORP Jacobz (1779/1843 Ddr) Handel met Oostzee en Noordzee.
ENGELBERT WILLEMSEN Johanz (1768 Ddr) Handel naar Duitsland en Rijnvaart.
DAVID v POELIEN v NULAND Arnoldusz (1769/1830 Ddr) Handel naar Engeland/Schotland/Ierland.
HUGO GEVERS Paulusz (1765 R'dam/1852 Den Haag) Handel naar Frankrijk/Spanje/Portugal.
JOHANNES BREUR Anthonyz /Handel naar West- Indie.
A. v MEETEREN / De Rederijen.
GERARD R. CASTENDIJK Johanz (1774 Ddr) Graanhandel.
A v/d LINDEN Florisz /Houthandel.
WILLEM JACOB de BRUIJN de NEVE Willemz (1759 A.dam) Suikerraffinaderijen.
NICOLAAS ROODENBURG Leendertz (1761 Ddr) Zoutziederijen.
JACOB v/d ELST Johannesz (1783/1838Ddr) Branderijen.
ADRIAAN LA COSTE Bernardz (1745 A'dam/1821 Ddr) Bierbrouwerijen.
(uit ,,150 jaar Kamer van Koophandel Dordrecht,, SAD)
(c) Papendrecht H.W.G. van Blokland-Visser, oktober 2015.