Maritieme geschiedenis van Dordrecht in de 17e en de 18e eeuw
Kooplieden/reders en hun handel te Dordrecht in de 17e en 18e eeuw
Samengesteld door historica/schrijfster H.W.G. van Blokland-Visser (Papendrecht 2015)E-mail: hwg.blokland-visser@ziggo.nl; website: http://blokland.dordtenazoeker.nl.
deel 4: de walvisvaart
DE WALVISVAART TE DORDRECHT IN DE 17E EN 18E EEUW
De Walvisvaart in Holland begon begin 17e eeuw in de steden Rotterdam/Delft Amsterdam/Vlissingen en Hoorn.In 1614 werd de Noordsche Compagnie voor de Walvisvaart opgericht en deze werd weer opgeheven in 1642. Door de toename van welvaart in de 17e eeuw kwam er meer behoefte aan Olie voor verlichting en het smeren van werktuigen. In Zaandam besloot men om weer schepen voor de Walvisvaart naar Groenland te sturen.
De Walvisvaart in Dordrecht begon in 1679 en werd in de 17e en 18e eeuw een belangrijke bron van inkomsten voor de kooplieden/reders die hun geld belegden in aandelen van de in 1679 opgerichte REDERIJ VOOR ,,DE DORDTSE WALVISVAART,,.
De rederij stond onder leiding van een Directie en een Boekhouder.
In april 1679 vertrok het 1e Fluitschip ,,DE SINTERKLAAS TE PAARD,, v/d Rederij v/d Dordtse Walvisvaart naar Groenland met commandeur/Schipper JACOB DEN BRAASEM uit Delfshaven.
Boekhouder v/d rederij was DIRCK de NOOY Gerardz (ca 1640 /1719 Ddr) koopman/reder te Dordrecht en de aandeelhouders o.a.
ARNOLD v WALRAVEN (ca 1645) koopman/reder te Dordrecht en ARNOLDUS UBBINK koopman/reder te Delfshaven.
In april 1680 vertrokken twee Dordtse Fluitschepen als walvisvaarders uit Dordrecht naar Groenland Fluitschip ,,DE MARIA,, met Commandeur/Schipper JACOB DEN BRASEM uit Delfshaven en Fluitschip ,,DE WITTE PAPIERMOLEN,, met Commandeur/Schipper CORNELIS JANS WELEN aandeelhouders/ waren o.a.
- JACOB v MEEUWEN Johanz (1643 /1707Ddr) Koopman/reder te Dordrecht, tr 1e Henriette Holstein /2e 1678 Ddr Maria Stoop Nicolaasdr.
- PHILIP v MEEUWEN Johanz (1647/1684 Ddr) Koopman/reder te Dordrecht, tr 1680 Ddr Margareth Replaer Hugodr.
- PIETER de BRUIJN Janz (ca 1640 Bodegraven/1714 Ddr) Burgemeester/Notaris/Koopman/reder te Dordrecht tr 1668 Ddr Elisabeth Sonnemans Goverts.
- SAMUEL BOUWITH / Engels Koopman te Dordrecht.
- JOHN SMITH / Engels Koopman te Dordrecht.
- DUDLEY ERIKS IRISH /Engels Koopman te Dordrecht.
- WILLEM de WITT (Directie v/d Rederij) Koopman te Dordrecht.
- PIETER de CARPENTIER Roelandz (1651 Ddr)
- ARNOLD v WALRAVEN (ca 1645 Ddr) Koopman/reder te Dordrecht, tr 1670 Ddr Catharina Gras Hendriks.
- DIRCK de NOOY Gerardz (ca 1640 /1719Ddr) Koopman/reder te Dordrecht, tr 1673 Ddr Anna Crom Simons.
- WILLEM NAGTEGAAL Isaacz (ca 1650 Ddr) Koopman/reder te Dordrecht, tr 1677 Ddr Beatrix Crom Simons.
- JOHAN van MELANEN Maximiliaanz (1632 Ddr) Notaris te Dordrecht, tr 1755 Ddr Hendrika Schoorman.
- JOHAN op de BEECK Pieters (ca 1640 Ddr) Koopman te Dordrecht
- ANTHONY v/d SANTHEUVEL Barthelomeusz(1637/1727 Ddr) Brouwer te Dordrecht, tr 1683 Ddr Helena Beljaarts.
Vanaf 1679 vertrok er ieder jaar in april meerdere Fluitschepen als walvisvaarder uit Dordrecht met ca 38 bemanningsleden en ca 8 sloepen (Speciale sloepen gebouwd voor de walvisvangst) naar Groenland en later naar Straat Davis. Zij vertrokken uit Texel samen met andere walvisvaarders uit Holland en voeren voor hun veiligheid in convooi om zo contact met elkaar te houden i.v.m de problemen rondom Groenland o.a. schepen die in het ijs vast komen te zitten. Vaak ging er een escorte mee van Hollandse oorlogsschepen i.v.m de Kaperij.
De Walvisvaart duurde van april tot augustus (de ijsvrije periode) voor vertrek werden de Fluitschepen aangepast voor de Walvisvaart op de scheepswerf van JAN DIRKS SCHOUTEN (1621/1684 Ddr) aan de Kalkhaven te Dordrecht daar werden de schepen voorzien van een zware balk op het achterdek en gereed gemaakt voor vertrek.
DE GROENLANDER SLOEPEN dit soort sloepen hadden een spitse kiel en voeren door hun rankheid zeer snel door het water om de walvissen te kunnen te vangen.
Ook mee aan boord van een walvisvaarder werd ingeladen.
De Delen van de VATEN/KWARDELEN (waarin het spek van de walvis werd gedaan)
De DUIGEN en HOEPELS deze werden opgeslagen in het scheepsruim.
Later werden deze onderdelen door een ervaren Mr. KUIPER die mee voer aan boord als vaten in elkaar gezet.
Een DORDTS FLUITSCHIP had in 1680 de afmetingen van (ca 120 voet lang / 26 voet wijt /11 ½ voet hol) (1 Amsterdamse voet is 29,8 cm)
Het Fluitschip werd buiten de Walvisvaart ook gebruikt voor o.a.
* HOUT / ZOUT en WIJNVAART.
Begin april vertrokken de schepen met de COMMANDEUR(een schipper op een walvisvaarder) die vaak afkomstig was van de Waddeneilanden en ca 38 bemanningsleden, die deels afkomstig waren van de Noord Friese en Deense eilanden en Dordrecht. In augustus werden de schepen weer terug verwacht en de aandeelhouders keken uit naar de hoeveelheid vaten spek van gevangen walvissen waarmee de schepen terug keerden. De bemanning monsterden af en keerden weer terug naar hun eilanden o.a. Hooge/Hallingen en Fohr op deze eilanden zijn nog oude huizen te vinden met daarin tableaux van Hollandse tegels met een walvisvaarder erop.
* TRAANROKERIJ IN DORDRECHT
De vaten spek werden na terug keer naar de Traanrokerij in Dordrecht gebracht, deze stond ver buiten de stad op een uiterste landtong tegen over DUIVELSEILAND vanwege de grote stank die een traanrokerij veroorzaakte.
Deze Traanrokerij staat op een kaart uit de 17e eeuw van Mattheus van Nispen, deze was een tiental jaren in bedrijf (ca 1680/1690) en was in bezit van JAN (JOHAN) van HELMOND Gillisz (1642 Ddr) die ook eigenaar was van de brouwerij ,,HET VLIES,, in Dordrecht
1. Bij aankomst werden de stukken spek in het water gedaan en gekookt in grote koperen ketels, op een groot vuur waar twee mannen in roerden met een kooktijd van 2 a 3 uur.
2. Daarna werd het over geschept in vierkante ijzeren bakken met roosters om de traan te zeven waardoor de KANEN (Vinken) bleven liggen (deze werden aan de honden gevoerd)
3. De Traan verder werd bewerkt door het via een overloop in een bak te laten lopen dat was gevuld met 2/3e koud water
4. Dit werd herhaald tot dat de Traan helder was, zodat het bezinksel achter bleef
5. Dit bezinksel werd weer gebruikt voor de Leerlooyerij
6. De Traan werd afgetapt in vaten van 260 liter.
7. De Traan werd gebruikt o.a. voor het maken van zachte zeep en straat verlichting en als goedkope huisverlichting door de arme bevolking ondanks de stank en walm.
(Later werden de vaten met spek uit Dordrecht naar de Traanrokerij in Schoonderloo bij Rotterdam gebracht)
16 FLUITSCHEPEN/WALVISVAARDERS UIT DORDRECHT VERTREKKEN IN 1684 NAAR GROENLAND
1. Het Fluitschip ,,DE VLIEGENDE AREND,,Reder/Boekhouder / PIETER de BRUIJN Janz ( 1640 Bodegraven/1714 Ddr)
Commandeur/Schipper ARNOUD ARNOUDZ ( 180 vaten spek van 4 walvissen)
2. Het Fluitschip ,,DE STAD DORDRECHT,,
Reder/Boekhouder / PIETER de BRUIJN Janz (1640 Bodegraven/1714 Ddr)
Commandeur /Schipper GERRIT MAARTEN v/d KADOELE (26 vaten spek van 6 walvissen)
3. Het fluitschip ,,DE GOUDEN RUYTER,,
Reder /Boekhouder /PIETER de BRUIJN Janz (1640 Bodegraven/1714 Ddr)
Commandeur /Schipper /JACOB WARTELAAR (20 vaten spek van ½ walvis)
4. Het Fluitschip ,,DE JONGE KOE,,
Reder /Boekhouder / PIETER de BRUIJN Janz (1640 Bodegraven/1714 Ddr)
Commandeur /Schipper /ADRIAAN JANS JONGEBOER ( 20 vaten spek van ½ walvis)
5. Het Fluitschip ,,DE LIGTENBERG,,
Reder/ Boekhouder / PIETER CLOENS Pieterz (1652/1727 Ddr)
Commandeur / Schipper /PIETER JACOBS BLOK (160 vaten spek van 4 walvissen)
6. Het Fluitschip ,,DE DORDTSE MAAGD,,
Reder / Boekhouder /JAN CLOENS Pieterz (1646/1701 Ddr)
Commandeur / Schipper /ARIJ HALSKRAAK (90 vaten spek van 2 walvissen)
7. Het Fluitschip ,,DE MUNT VAN DORDRECHT,,
Reder / Boekhouder / CHRISTIAAN BACKUS Janz (1643/1721 Ddr)
Commandeur / Schipper /PIETER PAULUSZ (90 vaten spek van 1 ½ walvis)
8. Het Fluitschip ,,DE JOHANNA,,
Reder / Boekhouder / MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur / Schipper JACOB PAULUSZ (220 vaten spek van 7 ½ walvis)
9. Het Fluitschip ,,DE GEKROONDE HARING,,
Reder / Boekhouder / HENDRIK TERWEN Cornelisz (ca 1630 Ddr)
Commandeur / Schipper / WILLEM JANS SCHOT ((330 vaten spek van 11 walvissen)
10. Het Fluitschip ,,DE SPITSBERGEN,,
Reder / Boekhouder / MATTHEUS v/d BROUCK Eliasz (1652/1716 Ddr)
Commandeur /Schipper / JAN MAARTENS van EMDEN
(Schip in het ijs vast en door de bemanning verlaten)
11. Het Fluitschip ,,DE DORDTSE BEURS,,
Reder /Boekhouder / MATTHEUS v/d BROUCK Eliasz (1652/1716 Ddr)
Commandeur / Schipper / JEROEN MANUELS( 230 vaten spek van 5 walvissen)
12. Het Fluitschip ,,DE BROUWER,,
Reder / Boekhouder / SIMON de VRIES Anthonyz (1653/1705 Ddr)
Commandeur / Schipper / JACOB LEUTER (400 vaten spek van 10 walvissen)
13. Het Fluitschip ,,DE STAD THIEL,,
Reder / Boekhouder / HENDRIK TAAY (ca 1650 Tiel/1711 Ddr)
Commandeur /Schipper / KRIJN JOPPEN (318 vaten spek van 6 ½ walvis)
14. Het Fluitschip ,,DE HOOP OP WALVIS,,
Reder /Boekhouder / JONAS de JONGH (ca 1650 Den Briel)
Commandeur /Schipper JAN JACOBS BLOK (240 vaten spek van 5 walvissen)
15. Het Fluitschip,,DE PRINS WILLEM HENDRIK,,
Reder /Boekhouder / PIETER BUYS Christoffelz (ca 1650 Ddr)
Commandeur / Schipper / PIETER JANS PRUIJK (280 vaten spek van 5 walvissen)
16. Het Fluitschip ,,HET HUIS TE MERWE,,
Reder /Boekhouder / SAMUEL v/d HEYDEN Isaacz (1629 Ddr)
Commandeur /Schipper / JAN van.,T WUIJSER (10 vaten spek van 1 walvis)
KOOPLIEDEN/REDERS IN DE 17E EEUW TE DORDRECHT MET AANDELEN IN DE WALVISVAART
- PIETER ADAMS Corstiaansz (ca 1645 Ddr)- CHRISTIAAN BACKUS Janz (1643/1721 Ddr) tr 1683 Ddr Margareta Plucque Gerrits.
- WARNER v BLANKENSTEIN (ca 1655 Ddr) tr Ddr Adriana Rens Johans.
- FRANCOIS BOON Johanz (1665/ 1701 Ddr) tr 1697 Ddr Teuntje v Tiel Engelsdr.
- JOHAN BOON Francoisz ( 1643/1693 Ddr) tr 1665 Ddr Lydia v Someren Cornelisdr.
- MATTHEUS v/d BROUCK Eliasz (1652/1716 Ddr) 1e Ddr Jeanette v/d Burgh.
- PIETER de BRUIJN Janz (1640/1714 Ddr) tr 1668 Ddr Elisabeth Sonnemans Goverts.
- PIETER BUYS Christoffelz (ca 1650 Ddr), tr 1676 Ddr Gerarda Cruiskercken.
- ADRIAAN op de CAMP Adriaanz (ca 1655/1717 Ddr), tr 1682 Ddr Pieternella Cloens Pieters.
- CHRISTIAAN CLOENS Pieterz(1651/1725 Ddr) ongeh
- JAN CLOENS Pieterz (1652/1727 Ddr) tr 1676 Ddr Jacoba de Mareez.
- PIETER CLOENS Pieterz (1646/1723 Ddr) tr 1674 Ddr Catharina Backus Jans.
- PAULUS EELBO Danielz (1638/1704 Ddr) tr 1661 Ddr Margriet Repelaer Anthonydr.
- GOVERT v EYSSEL Johanz (1657 Ddr)
- JOHAN v/d GRAAF Philipz (ca 1655 Ddr) tr 1685 Ddr Cornelis v Reenen.
- JACOB v HAARLEM Blasiusz (1646 Ddr) tr 1674 Ddr Adriana v Ardenne Cornelisdr.
- JOHAN v HELMOND Gillisz (1642 Ddr) tr 1671 Ddr Sophia v Deylsman Johansdr.
- SAMUEL v/d HEYDEN Isaacz (1629/Ddr) tr 1654 Ddr Maria v Meurs Hendriksdr
- DUDLEY ERIKS IRISH (ca 1640 Engeland) tr 1674 Ddr Elisabeth v Herwijnen Cornelisdr.
- JONAS de JONGH Anthonyz (ca 1650 Den Briel) tr 1677 Ddr Johanna de Sont Pietersdr.
- CORNELIS v MEEUWEN Jacobz (1615 Ddr) ongehuwd
- JACOB v MEEUWEN Johanz (1643/1707 Ddr) 1e Henriette Holstein /2e 1678 Ddr Maria Stoop Nicolaasdr
- PHILIP v MEEUWEN Johanz (1647 Ddr) tr 1680 Ddr Margaret Repelaer Hugodr
- ADRIAAN MEYNDERTS (ca 1630/1692 Ddr) tr 1668 Ddr Johanna Feltrum Michielsdr.
- WILLEM NAGTEGAAL Isaacz (ca 1650 Ddr) tr 1677 Ddr Beatrix Crom Simonsdr.
- DIRK de NOOY Gerards ( 1640/1719 Ddr) tr 1e 1673 Ddr Anna Crom Simonsdr / tr 2e 1683 Ddr Johanna v Neurenbergh Johansdr.
- MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr) tr 1674 Ddr Pieternella Backus Jansdr.
- HENDRIK TAAY (ca 1650 Tiel/1711 Ddr)tr 1675 Ddr Anna v Wesel Govertsdr.
- HENDRIK TERWEN Cornelisz (ca 1630 Ddr) tr 1658 Ddr Margriet v/d Wijngaard Adriaansdr.
- LODEWIJK TERWEN Cornelisz (1643 /1711 Ddr) tr 1676 Ddr Levina Terwen.
- HERMAN VINGERHOED Janz (ca 1630 Keulen/1715 Ddr) tr 1651 Ddr Elisabeth Helligers Corstiaansdr.
- SIMON de VRIES Anthonyz (1653/1705 Ddr) tr 1677 Ddr Anthonia v/d Graaf Francoisdr.
- ARNOLD v WALRAVEN (ca 1645 Ddr), tr 1679 Ddr Catharina Gras Hendriks.
DE WALVISVAART TE DORDRECHT IN DE 18E EEUW
De Walvisvaart liep in de 18e eeuw terug er voeren vanaf 1703 ieder jaar ca 2 Walvisvaarders uit Dordrecht naar GROENLAND en vanaf 1727 ook naar STRAAT DAVIS.De opzet bleef hetzelfde de kooplieden/reders in Dordrecht kochten aandelen/Parten van de REDERIJ v/d DORDTSE WALVISVAART met een Directie/Boekhouder.
Tot 1743 werden een of twee Fluitschepen die beschikbaar waren bij de aandeelhouders, klaar gemaakt voor de Walvisvaart op de scheepswerf van SCHOUTEN aan de Kalkhaven te Dordrecht daar werden ook de sloepen voor de walvisvaart opgeslagen. Dordrecht had begin van de 18e eeuw nog een redelijke grote vloot van Fluitschepen. In 1743 wordt het 1e Fluitschip aangekocht ,,DE PRO PATRIA,, dat alleen voor de Walvisvaart zou worden gebruikt.
Boekhouder van de rederij wordt:
ADRIAAN MELS koopman te Dordrecht, deze wordt na 3 jaar opgevolgd door,
CORNELIS BAX Janz (1705/1770 Ddr) Makelaar in Hout en Wijn te Dordrecht.
In 1746 wordt een 2e Fluitschip aangekocht ,,DE STAD DORDRECHT (ex ,,Laarburg,,) voor f 12.000,- van de Amsterdamse kooplieden ELIAS de LAER / NICOLAAS DANSE en JACOBA BERGH.
In 1756 koopt DAVID CRENA Samuel ((1706/1769 Ddr) voor eigen rekening,
Het Fluitschip ,,DE JUFFROUW ADRIANA WILHELMINA,, voor de Walvisvaart.
In 1769 koopt SAMUEL CRENA Davidz (1740/1807 Alphen a/d Rijn) voor eigen rekening,
Het Galjootschip ,,DE ZEEROB,, voor de Walvisvaart
De laatste reis van het schip naar Groenland werd wegens zware weersomstandig beëindigd en
heeft de bemanning het schip moeten verlaten. Het schip dreef naar de Orknay eilanden.
In 1770 na het overlijden van Cornelis Bax Janz wordt door zijn weduwe,
de Walvisvaarder/ Fluitschip,,DE PROPATRIA,, verkocht.
Rederes: ADRIANA BROOSHOOFT publiekelijk verkocht voor f 8.500,- aan,
PIETER VERNIMMEN Pieterz (1718/1781 Ddr) koopman/reder met een Garentwijnderij en Blauwselfabriek te Dordrecht, die tevens Boekhouder wordt van de Nieuwe Rederij voor het Fluitschip,,DE PRO PATRIA,,
In 1779 koopt Pieter Vernimmen een 2e walvisvaarder het Fluitschip ,,DE UNIE,,
In 1781 na zijn overlijden neemt zijn zwager FRANK v/d SCHOOR Leendertz (1730/1804 Ddr) Koopman/reder te Dordrecht het Boekhouderschap over van de twee Walvisvaarders.
In 1790 wordt een 3e Walvisvaarder gekocht het Fluitschip ,,DE RUST VAN,T VADERLAND,,
met Boekhouder Frank v/d Schoor Lz Koopman/reder te Dordrecht.
Na 1800 koopt FRANK v/d SCHOOR Lz weer twee Walvisvaarders
Het Fluitschip ,,DE HOOP met commandeur/schipper SIMON HOOGERZIJLMichielz en
Het Fluitschip ,,GROENLANDIA,, met Commandeur/schipper JOHANNES HOOGERZIJl Michielz
Op 16 april 1802 vertrekken de 2 Walvisvaarders naar Groenland voor de laatste reis van Dordtse Walvisvaarders.
In 1803 kon i.v.m. de 6e Engelse oorlog met Holland 1803/1815, de twee Walvisvaarders niet uitvaren naar Groenland wegens gevaar voor Kaping van de Engelsen.
In 1805 worden de twee schepen verkocht aan bevriende kooplieden/reders Fa D.F.CAMMINGHA en Fa.SLAAP & CO te Emden.
OVERZICHT VAN DE WALVISVAARDERS TE DORDRECHT IN DE 18E EEUW
1702 Fluitschip ,,CONCORDIA,,Reder /Boekhouder / GILLIS v/d OOTH Janz (1645/1714 Ddr)
Commandeur /Schipper JAN CORNELISZ (15 vaten spek van 1 walvis)
1710 Fluitschip ,,DE WITTE LEEUW,,
Reder / Boekhouder / MATHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur/Schipper JAN REUS (0 vaten spek)
1711 Fluitschip ,,DE JUFFROUW CATHARINA,,
Reder /Boekhouder / MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur /Schipper /JAN REUS(250 vaten spek van 6 walvissen)
1712 Fluitschip ,, 'T DORDTS LAM,,
Reder /Boekhouder / MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur /Schipper /THOMAS THOMASZ uit Zwijndrecht (gekaapt door de Fransen)
1713 Fluitschip ,,'T WAPEN VAN RIJNLAND,,
Reder / Boekhouder /MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur /Schipper / ADRIAAN FIDDES BAKKER (137 vaten spek van 4 walvissen)
1714 Fluitschip ,,DE NICOLAAS,,
Reder /Boekhouder / MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur /Schipper / ADRIAAN FIDDES BAKKER (320 vaten spek van 9 walvissen)
1715 Fluitschip ,,DE VIER GEZUSTERS,,
Reder /Boekhouder / MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr)
Commandeur /Schipper / ADRIAAN FIDDES BAKKER (35 vaten spek van 1 walvis)
1716 Fluitschip ,,DE JUFFROUW JOHANNA,,
Rederes /Boekhoudster/ PIETERNELLA BACKUS Jans (1652/1719 Ddr) wed Mattheus Rees & zn
Commandeur /Schipper /ADRIAAN FIDDES BAKKER (130 vaten spek van 3 walvissen)
1717 Fluitschip ,,DE JUFFROUW JOHANNA,,
Rederes /Boekhoudster /PIETERNELLA BACKUS Jans (1652/1719 Ddr) Wed Mattheus Rees & zn
Commandeur /Schipper /ADRIAAN FIDDES BACKER (36 vaten spek van 1 walvis)
1718 Fluitschip ,,DE JUFFROUW JOHANNA,,
Rederes / Boekhoudster /PIETERNELLA BACKUS jans (1652/1719 Ddr) Wed Mattheus Rees & zn
Commandeur /Schipper ADRIAAN FIDDER BACKER (0 vaten spek)
1719 Fluitschip ,,DE JUFFROUW JOHANNA,,
Rederes /Boekhoudster /PIETERNELLA BACKUS Jans (1652/1719 Ddr) wed. Matheus Rees & zn
Commandeur /Schipper ADRIAAN FIDDE BACKER (20 vaten spek van 2 walvissen)
1729 Fluitschip ,,DE BONTE WALVIS,,
Reder /Boekhouder / JACOB JACOBS (ca 1670 Luik) & comp.
Commandeur /Schipper /MICHIEL OCKERS HOOGERZIJL uit Krimpen a/d Lek (overl: 1799)
1730 Fluitschip ,,DE BONTE WALVIS,,
Reder /Boekhouder /JACOB JACOBS (ca 1670 Luik) & comp
Commandeur /Schipper MICHIEL OCKERS HOOGERZIJL (40 vaten spek van 1 walvis)
1743 /DE REDERIJ VOOR DE DORDTSE WALVISVAART gaat in 1743 over tot de aankoop van een Fluitschip
die speciaal wordt gebruikt voor de Walvisvaart met de daarbij behorende rederij waar de kooplieden van Dordrecht een part/aandeel in konden kopen
NR. 1 WALVISVAARDER/FLUITSCHIP ,, DE PRO PATRIA,, 114 last (110 voet lang / 26 voet 3 ½ duim wijt /10voet/7 ½ duim hol)Het schip werd gebouwd in 1740
Reder /Boekhouder/ ADRIAAN MELS van 1743 t/m 1746
Reder /Boekhouder/ CORNELIS BAX Janz (1705/1770 Ddr) van 1746 t/m 1769
Reder /Boekhouder/ PIETER VERNIMMEN Pieterz (1718/1781 Ddr) van 1771t/m 1781
Boekhouder/Reder Frank v/d SCHOOR Leendertz(1730/1804 Ddr) van 1781 t/m 1798 (het schip werd in 1798 verkocht)
Commandeur/Schipper SIMON de VOS (overl 1749) van 1743 t/m 1749
Commandeur /Schipper LUCAS v OEVEREN uit Krimpen a/d Lek / van 1750 t/m 1755
Commandeur /Schipper MAARTEN BEEN uit Huisduinen/Den Helder / van 1756 t/m 1769
Commandeur /Schipper HENDRIK GERRITS van Terschelling van 1770
Commandeur /Schipper SIMON HOOGERZIJL Michielz (1743 Krimpen a/d Lek /1814 Ddr) van 1771 t/m 1798
1771 DORDTSE WALVISVAARDER ,,PRO PATRIA,, WORDT TE KOOP AANGEBODEN
Op 27-6-1771 wordt ,,DE PRO PATRIA,, verkocht voor f 8.500,- aan nieuwe aandeelhouders en aangeboden als volgt:
Fluitschip ,,PRO PATRIA,, met armatuur
Het schip is in 1740 nieuw uitgehaald en is bestemd voor de Walvisvaart.
3. ZWARE ANKERS
2. WERPANKERS.
1. NIEUW ANKER
TOUWEN:
1. PLIGT TOUW.(Dektouw)/ zo lang in de baan is geslagen, dik 14 duimen, maar 1 maal te water geweest.
1. DAGELIJKS TOUW. / van 20 vadem dik 12 ½ duim (beter dan halfsleet)
1. TUI TOUW. /(waarmee het schip werd vast gemaakt lang 70 vadem dik 12 ½ duim (slegter dan halfsleet)
1. KABELTOUW. (ankertouw) / zolang als in de baan geslagen dik 7 duim (beter dan halfsleet)
1. KABELTOUW. /van 7 duim
1. KABELTOUW. / van 6 duim
1. KABELTOUW. / Dik 5 duim
1. PAARDENLIJN /DE HENGST) (bovenaan de zeilen / onder de ra en werd gebruikt voor de voeten van de bemanning om de zeilen in orde te maken.
1. JAAGTROS. /3 WALVISLIJNEN in elkaar geslagen.
1. BOEIREEP. /achter aan,t schip waarmee de boei aan het anker werd bevestigd
ZEILEN
1. SCHOENERZEIL
1. SCHOENERZEIL (slecht)
1. GROOTMARSZEIL (weinig gebruikt)
1. GROOTMARSZEIL (halfsleet)
1. GROOTMARSZEIL (oud)
1. VOORMARSZEIL (halfsleet)
1. VOORMARSZEIL
2. KRUISZEILEN (halfsleets)
2. BEZAANZEILEN (slecht)
2. VOORSTENGZEILEN (slecht)
1. GROOTSTENGSLAGZEIL
1. KLEINE KLUIVERFOKJE
1. ACHTERSTAGZEIL (oud)
1. BRAMZEIL (oud)
1. GRIETSLAG (oud)
1. BOVENLIJZEIL (slecht)
1. GROOTKLUIVERFOK (slecht)
VLAGGEN
1. PRINSENVLAG (Landsvlag Driekleur) en GEUSENWIMPEL
1. STATENVLAG
2. VIERUURS GLAZEN (deze gaven de tijd aan van de vier uurs wacht aan boord) om de vier uur werd de scheepsbel geluid met 8 slagen door de roerganger (stuurman) De wacht begon 's nachts om 12 uur.
7. KOMPASSEN
(Deze lijst is niet compleet)
Het Fluitschip ,,PRO PATRIA,, wordt voor f 8.500,- verkocht door
rederes: ADRIANA BROOSHOOFT (Anthonydr (1700 Giesse/ Oukerk) na het overlijden van haar man CORNELIS BAX Janz (1705/1770 Ddr) Makelaar in Hout en Wijn te Dordrecht, boekhouder/reder van de gewezen rederij voor de Walvisvaart te Dordrecht aan:
De aandeelhouders/ kooplieden /reders van ,,DE NIEUWE REDERIJ ,,PRO PATRIA,, te Dordrecht
- PIETER VERNIMMEN Pieterz (1718/1781 Ddr) Boekhouder v/d rederij 1/16e part
- JACOB STAATS V HOOGSTRATEN Gerritz( (1736 Ddr/1813 DenHaag) 1/16e part
- SAMUEL CRENA Davidz (1740 Ddr/1807 Alphen a/d Rijn)/ 1/16e part
- QUERIJN v STRIJEN / 1/16e part
- JAN GEVAERTS & P.P. REPELAER 1/16e part
- NICOLAAS BACKUS Martz (1741/1812 Ddr) 1/16e part
- J. MEEUWSEN & NOORDBERG 1/16e part
- JAN v/d LINDEN v SLINGELAND 2/32e part
- ANTHONU STRATENUS Adamz (1731/1793 Ddr) & CORNELIS STRATENUS Adamz (1733 Ddr) 1/16e part
- GERARD CASTENDIJK Johanz (1724 Ddr) 1/16e part
- WILHELMUS v NIEVELT 3/32e part
- NICOLAAS den BANDT Johz (1719 Ddr) & JAN 't HOOFT Damasz (1725 Haastrecht), ANNA THERESIA PERQUIN Jacobs (1712 Breda/1772 Ddr) wed v HENDRIK COOYMANS Pz (1706 ddr/1767) & PIETER COOYMANS Pz (1707 Ddr), FA. VERNIMMEN & WALPOT 1/16e part
Schipper: SIMON HOOGERZIJL(1743 Krimpen a/d Lek/1814 Ddr)
In 1783 vaart het Fluitschip ,, DE PROPATRIA,, als koopvaardijschip v/d Firma v OLST & BROUWER Kooplieden/reders te Emden/Dtsl.
Het schip vaart nu onder de Neutrale Pruisische vlag i.v.m de 4e Engelse oorlog met Holland(1780/1784) onder de naam ,,DER FRIEDRICH,,
Met Schipper SIMON HOOGERZIJL Michielz.
Gegevens v/d Walvisvaarder/Fluitschip ,, DE PRO PATRIA,,
* Journalen van de gemaakte reizen 1779/1794 /Reder/boekhouder/ Frank v/d Schoor Lz (1730/1804 Ddr) (Archief 156 / nrs 2 t/m 13 /SAD)
* Aantekeningen van de reizen van ,,DE PRO PATRIA,, door de Commandeur/Schipper SIMON HOOGERZIJL Michielz (1743 Krimpen a/d Lek /1814 Ddr) (Archief 156 / nrs 14 t/m 16 / SAD)
* Kasboek van de Walvisvaarder/Fluitschip ,,DE PRO PATRIA,, Reder/boekhouder FRANK v/d SCHOOR Lz (1730/1804 Ddr) (Archief 156 / nrs 15 t/m 20 / SAD)
Nr 2. WALVISVAARDER/FLUITSCHIP ,,DE STAD DORDRECHT,, 202 last (1746/1756) (ex LAARBURG) In 1746 gekocht voor f 12.000,- van ELIAS de LAER / NICOLAAS DANSE en JACOBA BERGH uit Amsterdam kooplieden/reders te Amsterdam/door
Boekhouder/Reder CORNELIS BAX Janz (1705/1770 Ddr) Makelaar in hout en wijn te Dordrecht
Het schip heeft gevaren van 1746 t/m 1756 en (werd in 1756 verkocht)
Commandeur /Schipper HUYGH van BOCKUM van (1746 t/m 1753)
Commandeur /Schipper PIETER IDTS de JONGE uit Molkwerum van (1754 t/m 1756)
Nr. 3 WALVISVAARDER/ FLUITSCHIP ,,DE JUFFROUW ADRIANA WILHELMINA,, (1756/1757)
In 1756 in bezit van
Reder:DAVID CRENA Samuelz (1706/1769 Ddr) Koopman te Dordrecht
Commandeur/Schipper LUCAS v OEVEREN uit Krimpen a/d Lek van (1756/1757)
Nr. 4 WALVISVAARDER /GALJOOTSCHIP ,,DE ZEEROB,, (1769/1771) (81 voet lang)
Reder: SAMUEL CRENA Davidz (1740 Ddr/1807 Alphen a/d Rijn)
Commandeur /Schipper JURRIAAN JACOBS van het Deense eiland Romo van (1769 t/m 1771)(Zeebrief te Dordrecht 21-3-1769)
Op zijn laatste reis naar Groenland werd het schip verlaten door de bemanning, wegens zware weersomstandigheden.
Het tuig en gereedschap werd meegenomen. Het schip dreef naar de Orknay eilanden.
Nr. 5 WALVISVAARDER /FLUITSCHIP ,,DE UNIE,, 117 last (1779 t/m 1798)
In 1779 in bezit van:
Reder/Boekhouder: FRANK v/d SCHOOR Leendertz (1730/1804 Ddr)
In 1783 vaart het schip als Koopvaardijschip.
Het schip wordt (via schijnkoop) verkocht aan PIETER ONNE BROUWER van Firma V OLST E& BROUWER kooplieden/reders te Emden /Dtsl /i.v.m de 4e Engelse oorlog met Holland
Het schip vaart nu onder de Neutrale Pruisische vlag, onder de naam ,,DER WILHELM,,
Commandeur/Schipper JOHANNES HOOGERZIJL Michielz (1752 Krimpen a/d lek/1821 Ddr)
Nr. 6 WALVISVAARDER/FLUITSCHIP ,,DE RUST VAN 'T VADERLAND,, (1790 t/m 1792)
In 1790 in bezit van
Reder/Boekhouder: FRANK v/d SCHOOR Leendertz (1730/1804 Ddr)
Commandeur /Schipper: HUYBERT de KONING uit Krimpen a/d Lek (zeebrief te Dordrecht 1-4-1791)
Nr. 7 WALVISVAARDER/FLUITSCHIP ,,DE HOOP,, (1802 /1805) (113 ½ voet lang/28 voet ,8 ½ d wijt /8 ½ voet hol)
Het schip werd in 1788 gebouwd en in 1802 in bezit van:
Reder/Boekhouder: FRANK v/d SCHOOR Leendertz (1730/1804 Ddr)
Commandeur /Schipper: SIMON HOOGERZIJL Miechielz (1743 krimpen a/d Lek /1814 Ddr) (zeebrief te Dordrecht 31-2-1802)
Op 16 april 1802 vertrok het schip uit Texel voor zijn 1e reis naar Groenland samen met de Walvisvaarder ,,DE GROENLANDIA,, en keerde in augustus 1802 terug in Dordrecht (met 103 vaten spek van 4 walvissen)
Daarna lag het schip afgemeerd in de Kalkhaven te Dordrecht.
In 1803 is het schip niet uitgezeild naar Groenland i.v.m de 6e Engelse oorlog met Holland (1803/1815)
Op 30-4-1805 werd het schip via een veiling bij Notaris Anthony Bax te Dordrecht geveild voor LEENDERT v/d SCHOOR Frankz (1760/1820 Ddr)
Voor Fa. FRANK v/d SCHOOR & zn te Dordrecht en Verkocht voor f 15.000,- aan Koopman/reder D.F.CAMMINGHA te Emden/Dtsl (Gegevens over ,,DE HOOP,, Archief 150/ nr 1473 / SAD)
OVERZICHT AANDEELHOUDERS WALVISVAARDER ,,GROENLANDIA,, TE DORDRECHT IN 1802
- JAN SCHOUTEN Janz /Scheepsbouwmeester /Houthandelaar.- FA v KESSEL& CO.
- JAN v/d ELST / Suikerrafinadeur.
- WILLEM NICOLAAS ROODENBURG / Graanhandelaar.
- JOHAN CASTENDIJK /Graanhandelaar/Reder.
- FA v/d WERFF.
- HENDRIK LITH de JEUDE / Zouthandelaar /Reder
- W.J. de BRUIJN de NEVE / Suikerraffinadeur.
- JAN v HERWAARDEN / Zeilmakerij.
- FA KLERK & VOOGD / Reders.
- RUBEN VOGELSANG / Cargadoor /Reder.
- FA. v/d KAA / Zouthandelaren /Reder.
- FA. KARSEBOOM.
- FA. GEVERS / Koloniale waren/ Reder.
- FA. HOOG & MAURITZ.
- JAN HORDIJK.
- DAVID v POELIEN / Reder.
- OTTO de KAT
- HENRI FRANCOIS de COURT / Zouthandelaar /Reder.
- DIRK VOS Cz / Stokvis/Olie/Traan handelaar/Reder.
- NICOLAAS WILLEM v DUREN / Zeilmakerij.
- GEBR. BOONEN / Houthandelaren.
- GERRIT van HOOGSTRATEN & ZN / Handelshuis.
DIRECTIE/BOEKHOUDERS v/d REDERIJ VOOR DE DORDTSE WALVISVAART 1702/1802
tevens vertegenwoordigers voor Dordrecht in de Nederlandse Rederij v/d Groenlandvaart en vaart naar Straat Davis1702/1703 GILLIS v/d OOTH Janz (1645/1714 Ddr) Koopman/reder te Dordrecht.
1710/1715 MATTHEUS REES Rochusz (1653/1715 Ddr) Koopman/Zout/Houthandel/Reder
1716/1719 PIETERNELLA BACKUS Jans (1652/1719) wed van Mattheus Rees Rochusz
1727 MARGARETH PLUCQUE Gerrits (1650/1731 Ddr) wed.v Christiaan Backus Janz
1729 WILLEM REES Mattheusz (ca 1687 Ddr) Koopman/zout/houthandel/reder
1730 GILLIS REES Mattheusz (ca 1686 Ddr) Koopman/ zout/houthandel/reder
1731 CORNELIS TERWEN Lodewijkz (za 1680/ca 1740 Ddr) Koopman/graanhandel/reder
1731 JACOB JACOBS (ca 1680 Luik) Koopman /ijzerhandel /reder
1733 JAN BACKUS Christiaanz (1685/1755 Ddr) Koopman/ zouthandel /reder
1734 SIMON TAAY Hendrikz (1677/1734 Ddr) Koopman /zouthandel
1735 JOHANNES van GELSDORP Barthelomeusz ((1695 /1752 Ddr)Koopman
1736 DIRK CUMSIUS Jacobz (ca 1690 Ddr) Koopman/houthandel
1737/1743 JACOB JACOBS (ca 1680 Luik
1743/1746 ADRIAAN MELS
1746 /1756 CORNELIS BAX Janz (1705 Ddr) makelaar in hout en wijn
1756/1769 DAVID CRENA Samuelz (1706/1769 Ddr) koopman/zout/houthandel/reder
1769/1771 SAMUEL CRENA Davidz (1740 Ddr /1807 Alphen a/d Rijn) koopman/zout/houthandel
1772/1780 PIETER VERNIMMEN Pieterz (1718/1781 Ddr) koopman/twijnderij/blauwselfabriek/
1781/1802 FRANK v/d SCHOOR Leendertz (1730/1804 Ddr)koopman/houthandel/reder
Meer is te lezen over de Walvisvaart te Dordrecht in de 17e en 18e eeuw in
- ,,DORDTSE JONAS IN OLIE,, over de walvisvaart te Dordrecht door M.G. de Gruyl
- ,,DORDTSCHE WALVISSCHVANGST,, door Jan van de Maas (archivaris J v Dalen te Dordrecht) gepubliceerd in de ,,Dordrechtsche Courant,, 16 juni 1923
(c) Papendrecht H.W.G. van Blokland-Visser, januari 2016 / november 2018.