Door H.W.G. van Blokland-Visser (Papendrecht 2015)
E-mail: hwg.blokland-visser@ziggo.nl

Bij gebruik van gegevens van de website vermeld dan:
"mw. H.W.G. van Blokland-Visser, Papendrecht (website: blokland.dordtenazoeker.nl)"

(deel 9) Suyckersbackers, suyckerbackersknechten en suyckerhuysen te Dordrecht vanaf 1605

SUYCKERBACKERS, SUYCKERBACKERSKNECHTEN EN SUYCKERHUYSEN TE DORDRECHT VANAF 1605

(afb. 1 - 'DE SUIKERBACKER IN DE 17e EEUW'. Een afbeelding gemaakt door Jan Luyken (1649-1712) toont een suikerbakker die voor de ingang van zijn suikerbakkerij staat. In zijn handen draagt hij een suikerbrood.)

De eerste SUYCKERBACKERS vestigden zich al voor 1600 in Dordrecht rond de Vest, de Vuylpoort, de Spuipoort, bij de Pelserbrug, in de Wijnstraat, en in de Houttuinen.
In de beschrijving van Dordrecht door van Balen (blz. 68/69) wordt vermeld over
't ZUIKER STRAATKEN bij sommige 'TMEULEN-STRAATKEN genoemd en de
GROOTE ZUYKERSTRAAT (nu Suikerstraat) bij de Vest bij Lotjes.

(afb. 2 - EEN SUYCKERHUIS TE DORDRECHT 15 februari 1622 (archief 9/763 SAD). De Weduwe van ANDRIES ADRIAENS (suickerbacker) uit HET SUYCKEHUIS (in de Wijnstraat te Dordrecht)).)

In 1605 wordt er melding gemaakt van een SUYCKERHUYS (suikerraffinaderij) in de HEER MATTHIJSSTRAAT-KOLFFSTRAAT. In bezit van ANDRIES ADRIAENZ, SUYCKERBACKER te Dordrecht.

In 1626 wordt melding gemaakt van een SUYCKERHUYS in de WIJNSTRAAT-HOEK WIJNBRUG. In bezit van CORNELIS BREDENHOFF FRANCOISZ SUYCKERBACKER, CRUYDENIER te Dordrecht.

VERKOOP VAN SUYCKERBRODEN ANNO 1619
De Suyckerbroden werden gekocht vaak in een kleiner Suyckerhuys. Die ook een winkel had waar de suyckerbroden en andere cruydenierswaren gekocht konden worden.
De schilder, etser Jan Luyken beelde de suikerbacker in de 17e eeuw af voor zijn suyckerbackerij.

In Amsterdam was in 1619 een speciale winkel gevestigd in de Nieuwebrugsteeg 13 met de naam: "IN DE LOMPEN" (Lompen zijn grote suikerbroden). Het pand staat er nog met de ingemetselde gevelsteen erin.
Hier werden de 2 ponds of grotere Suyckerbroden gekocht zoals "LOMPEN" door huisvrouwen, de kok, de kokkin, of de Apotheker.
Zij bewerkten het suikerbrood zelf tot hanteerbare suiker, "BROODSUYCKER" genoemd.

(afb. 3 - SUYCKERBRODEN WINKEL "IN DE LOMPEN" TE AMSTERDAM ANNO 1619 (Lompen zijn grote suikerbroden). Het winkelpand waar in 1619 een suikerbrodenwinkel was gevestigd staat in de Nieuwebrugstraag 13 te Amsterdam.)

(afb. 4 - SUIKERBRODEN OP EEN GEVELSTEEN "IN DE LOMPEN". Deze gevelsteen zit boven de ingang van het winkepand waar suikerbroden werden verkocht. (ompen waren een groot type suikerbrood).)

SOORTEN SUYCKER

In deze winkels kon men diverse soorten Suycker kopen: CANDIJ SUYCKER.
Was de fijnste en duurste Suiker in verschillende kwaliteit.
Witte Kandij, Gele Bruine Kandij, Bruine Kandij, Zwarte Kandij.
POEDER SUYCKER.
Suikerbroden van 2 a 3 pond van Poeder Suiker (BROODSUYCKER).
RAFFINADE SUYCKER.
Suikerbroden van 2 a 3 pond van Raffinade Suiker (Witte Suiker).
MELISSE SUYCKER.
Suikerbroden van 2 a 3 pond van Melisse Suiker (Licht Bruine Suiker).
LOMPEN SUYCKER.
Grote Suikerbroden van meer dan 3 pond van Lompen Suiker (Bruine Suiker).
BASTERDE SUYCKER.
Grote suikerbroden van meer dan 25 tot 45 pond. Witte Basterd, Licht Bruine Basterd, Bruine Basterd Suiker.

(afb. 5 - OORKAN VOOR SUIKERSIROOP UIT EEN SUIKERRAFFINADERIJ (hoogte 21.5 cm) opgegraven aan de Prinsengracht te Amsterdam)

(afb. 6 - GEBRUIKSVOORWERPEN VOOR SUIKER EN SUIKERSIROOP (uit de 17e en 18e eeuw). Boven: Zilveren suikerstrooiers, Midden: Schenkkan voor suikersiroop, Beneden: Oorkan voor suikersiroop)

In een kookboek uit de 17e eeuw "DE VERSTANDIGE KOCK" of "Sorghvuldige Huyshoudster".
Worden diverse recepten beschreven waarbij men "BROODSUYCKER" gebruikte
"OM SPAENSE PAP TE MAKEN".
Neemt een half pont rijsbloem (rijstebloem), een half pont BROODSUYCKER gestoten,
een mengele (1 liter) soete melck, een mutsje Roosewater (oude vochtmaat van 1 ½ dl).
Roert het wel onder een, dat het effen is en geen klonten in zijn.
Set het op 't vuur, en roert het gestadigh. Laet het soo langh koken tot het stijf begint te worden.
Schept het dan in schotels op. Het smaeckt heel wel.

"OM QUEE-STUCKEN MET CITROENEN TE MAKEN"
Neemt een pont sap van Queen (Kweeperen), sap van twee Citroenen, en een pont BROODSUYCKER, laet het zieden (koken) tot het wel is geschuymt.
Dan neemt men vijf pont schoone Queen geschilt, soo groot gesneden als men wil. De gele schil van twee Citroenen gheraspt, dan samen in schoon water gekooct tot het spint, en in de syroop gelaten. Is seer goet.

Veel SUYCKERBACKERS en SUYCKERBACKERSKNECHTEN in Dordrecht waren in het begin van de 17e eeuw van VLAAMSE afkomst.
Na 1680 waren zijn meestal van LUTHERS-DUITSE afkomst. Het duurde ca 5 jaar eer men Mr. SUYCKERBACKER was.

(afb. 7 - SUYCKERBACKERSKNECHTEN AAN HET WERK IN HEY VULHUIS. De suikerbakkersknechten zijn in het vulhuis van de suikerraffinaderij de suikerbroodvormen aan het vullen (prent uit 'De Suikerraffinadeur' J.H. Reisig, 1793)

SUYCKERBACKERSKNECHT is een verzamelwoord voor de diverse werkzaamheden die binnen de suikerraffinaderijen werden verricht.
Een suikerraffinaderij had al gauw ca.25 man in dienst die gespecialiseerd waren in de diverse onderdelen binnen de suikerraffinaderij.
Het werken in een suikerraffinaderij was zwaar vooral in de winter, waar tot op de bovenste zolders met kaarslicht gewerkt moest worden. En waar men veel gevaar liep voor brand bij het vuur dat werd gestookt op de zolders voor het drogen van de suikerbroden.
Het koken, zuiveren en verwerken tot suikerbroden was een moeilijk en secuur werk en daarbij brand gevaarlijk.
Omdat de suikerraffinaderij 24 uur in bedrijf was, woonden de suikerbakkersknechten in of bij de suikerraffinaderij.
Bij de start van het raffineren van de ruwe suiker werd 's nachts om 12 uur de 1e kookpan aangestoken in het stookhuis door de PANNENKNECHT. Deze stond direct onder de MR. SUIKERBAKKER die verantwoordelijk was voor de gang van zaken in de suikerraffinaderij en toezicht hield op de suikerbakkerknechten en de suikerbakkersleerlingen.
Het meest gevaarlijke werk in de suikerraffinaderij werd gedaan door de:

ZIEDERS, SUIKERKOKERS
Deze werkten in het stookhuis en roerden bij grote hitte in de kookpannen. Dit roeren moest voorzichtig gedaan worden, want bij de kleinste spat van de hete siroop was zeer pijnlijk en kleefde als gom aan het lijf vast.
Verder waren er o.a. de:
VULGASTEN voor het plaatsen en vullen van de suikerbroodvormen.
ZOLDERKNECHTEN voor het plaatsen en nakijken van de suikerbroden op de diverse zolders.
PAPIERDERS en BINDERS voor het inpakken van de suikerbroden en klaarmaken voor verzending in de pakkamer.

LEERLING SUYCKERBACKER ANNO 1603
Uit een akte van 1603 uit Amsterdam is bekend dat de moeder van de 16 jarige
NICOLAAS CASEMBROOT haar zoon als leerling
suyckerbacker uit besteedde bij de Mr. SUYCKERBACKER EGBERT JANSZ te Amsterdam.
Nicolaas gaat in de suikerraffinaderij wonen en werken om zo het vak te leren. Van het raffineren van suiker, de negotie (handel) en het leiden van een suikerraffinaderij. Duur van de opleiding was 5 jaar. De kosten voor inwoning waren f 20,- per jaar. Het onderwijs in de suikerraffinaderij moest ook door de ouders betaald worden.
Na 2 jaar werd NICOLAAS GEZEL SUYCKERBACKER en na 5 jaar kon hij de proef als
MR. SUYCKERBACKER afleggen. Daarna kom hij lid worden bij de Cramers en Cruydeniersgilde te Amsterdam.

MR. SUYCKERBACKER ANNO 1647
Op 18-4 1647 wordt een contract opgemaakt door JEAN DE MAY (JAN DE MEY) coopman en raffinadeur van suyckeren te Rotterdam.
Hij nam de 25 jarige ADRAAN DIRKS MR. SUIKERBAKKER in dienst in zake van de negotie en de leiding van de suikerraffinaderij.
Na 2 jaar kon hij f 100,- per jaar gaan verdienen en hij had kost en inwoning. Hij moest de suikerbakkers leerlingen de kennis van het bedrijf en het raffineren van suiker overbrengen.

ENKELE SUYKERBAKKERS TE DORDRECHT TUSSEN 1600 EN 1630
De eerste suikerbakkers werden ook Cruideniers genoemd en waren lid van het Cramers en Cruydeniers Gilde in Dordrecht, Amsterdam, Rotterdam en Leiden.
Apothekers, Drogisten en Tabakshandelaren waren ook lid van dit gilde.
(Op een begrafenisschild van de Cramersgilde staat een suikerbrood gewikkeld in papier afgebeeld door E.H. Schoemaker DI nr. 3013 / SAD)

(afb. 8 - ANDRIES ADRIAENS SUYCKERBACKER LID VAN HET CRAMERS GILDE TE DORDRECHT ANOO 1605 (achief 9 / 748 1605-1606 SAD) Notaris Nicolaas Segwaart 1. dat voor ons quam Lijsbeth Henricsdr weduwe wijlen 2. Jacob Henricsxz, timmerman, geassisteert met 3. Henrick de Bryevere, munter ende borger 4. deser stede (Dordrecht) haer vaeder ende gecozen voocht in desen 5. ende bekende vercocht te hebben Francoijs van den 6. Berch, Baen Cornelisz, Gillis van Belle ende 7. Andrijes Adriaensz suikerbacker als 8. leekens van het Cramers gilde deser stede (Dordrecht)

(afb. 9 - BEGRAFENISSCHILDEN VAN HET KRAMERS OF KOOPMANS GILD TE DORDRECHT (Di 3013 Stadsarchief te Dordrecht) uit 1774 door E.H. Schoemaker. Op het linkerschild staat in het midden een SUIKERBROOD afgebeeld in blauw en wit papier.)

Enkele suikerbakkers vertrokken al weer gauw uit Dordrecht naar Amsterdam en Rotterdam.
Zo was een van de 1e suikerbakkers in Rotterdam in 1594 de uit Dordrecht afkomstige

REYNIER V BEAUMONT.
Geb: ca 1565 te Dordrecht z.v. Maerten v Beaumont Johanz en Ermgard de Jong.
Koopman te Rotterdam stichter van een SUYKERHUYS aan de Steiger bij de Moriaansteeg te Rotterdam.
Hij trouwt op 3-9-1589 te Dordrecht met KATHARINA THOURS DIRKS uit Rotterdam.
Hij werd opgevolgd door zijn zoon
JAN REYNIERS VAN BEAUMONT getrouwd te Rotterdam met Catharina Blanckert.

JAN VERSTAPPEN (v/d Stappen)
Suikerbakker, koopman te Dordrecht.
Ged: 10-1-1590 te Dordrecht z.v. Gerardt Verstappen en Kathelijn van der Velde.
In 1621 vertrok hij met attest uit Dordrecht als koopman, suikerbakker naar Amsterdam.
Om daar het Suyckerhuys "DE VERGULDE MOLEN" aan het Damrak op te richten.

PIETER AERTS
Suikerbakker uit Rotterdam.
Hij trouwt in 1604 te Dordrecht met GEERKE JANS uit Rotterdam.

ANDRIES ADRIAENS
Suikerbakker uit de Heer Matthijsstraat-Kolffstraat te Dordrecht.
Hij trouwt ca 1590 MAYKE JANS uit Amerongen.
Hij is lid van het Cramersgilde te Dordrecht, treedt op als getuige.
(ORA archief 9/748 fol. 111 /SAD).

JAN JACOBS
Suikerbakker te Dordrecht.
Hij vertrekt in 1606 naar Amsterdam.

CORNELIS ANDRIES ADRIAAN
Suikerbakker uit de Heer Matthijsstraat-Kolffstraat te Dordrecht.
Hij trouwt 1610 te Dordrecht met ANNEKE HENDRIKS uit Breda

(afb. 10 - ondertrouw op 12 november 1610 te Dordrecht van Cornelis Adriaens Andriesz suyckerbacker van Dordrecht met Anneken Henrix van Breda. Getrouwd op 23 november 1610 te Dordrecht)

JAN JANZ
Suikerbakker te Dordrecht.
Hij trouwt in 1611 Dordrecht met LYDIA DIRKS STOOP uit Dordrecht.

NICOLAAS VAN HOUDAEN
Suikerbakker, woont bij de Pelserbrug te Dordrecht. Ged: 1-6-1596 te Dordrecht z.v. Gerardt van Houdaen en Lucretia Jansd.
Hij trouwt in 1618 te Dordrecht met MARIE HENDRIKS VAN GENUS.

DAMIS HENDRIKS VERLOUF (Verlo, Verlou)
(Suikerbakker te Rotterdam.
Geb. ca 1600 te Dordrecht z.v. Hendrik Verloeff Damisz.
Hij trouwt in 1623 te Dordrecht met ANNA CORNELIS PRAEM uit Dordrecht.

LEONARD VAN BREDENHOFF
Suikerbakker te Breda, daarna uit de Wijnstraat-Wijnbrug te Dordrecht.
Geb: ca 1600 te Dordrecht z.v. François Bredenhoff uit Antwerpen.
Hij trouwt in 1625 te Dordrecht met AALKEN MATTHEUS uit Schoonhoven.

(afb. 11 - ondertrouw op 12 juli 1626 te Dordrecht van Cornelis Fransen van Bredehoff, zuyckerbacker (Cruydenier) van Dordrecht woondt in Wijnstraat met Geertruyd Jan Schoutendr van Luck woondt op den Rietdijck. Getrouwd op 28 juli1626 te Dordrecht)

CORNELIS VAN BREDENHOFF
Suikerbakker uit de Wijnstraat-Wijnbrug te Dordrecht. Geb: ca 1600 te Dordrecht z.v. François van Bredenhoff uit Antwerpen.
Hij trouwt in 1626 te Dordrecht met GEERTRUI JANS SCHOUTEN
Uit Luyck, woont aan de Riedijk.

JACOB JEREMIAS REYNS
Suikerbakker, woont in de Houttuinen te Dordrecht. Ged: 1-9-1603 te Dordrecht z.v. Jermias Reyns uit Emden en Jacomina de Vos Pieters.
Hij trouwt in 1627 te Dordrecht met MARGRITA ARENDS HILLEN.
Ged: 1-8-1602 te Dordrecht d.v. Arent Hillen en Ytske v/d Camp. Woont aan de Nieuwe Haven.

PIETER ARIENS VERWERF (v/d Werf)
Suikerbakker, woont buiten de Spuipoort te Dordrecht. Hij trouwt in 1628 te Dordrecht met ANNEKE LEENDERTS STERK
Uit Gouda, woont in de Vriesestraat.

(afb. 12 - ondertrouw op 18 februari 1624 te Dordrecht van Evert Schrevels van Eyssel vischkkoper van Dordrecht op den hoeck van de Vischstraat woonende met Maayke Damis van Amerongen weduwe van Andries Adriaens suyckerbakker woondt in het Suyckerhuys (hoek Wijnstraat/Wijnbrug). Getrouwd op 5 maart 1624 te Dordrecht)